Náttúrufræðingurinn - 2018, Qupperneq 5

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
85
Ritrýnd grein / Peer reviewed
Silungurinn í Mývatni
— Veiðinýting og stofnsveiflur
1986–2016
Mývatn hefur lengi verið í hópi bestu veiðivatna landsins og íbúar á bökkum
þess hafa lengi byggt afkomu sína að hluta til á því sem vatnið gefur. Veiði-
félag sem bændur við vatnið stofnuðu 1905 er elsta veiðifélag landsins. Til-
gangur með stofnun þess var að auka veiði í vatninu, sem þá hafði minnkað
frá því sem áður var. Áhugi veiðibænda varð jafnframt til þess að byrjað var
að skrá veiði í vatninu, meðal annars með það að leiðarljósi að fylgjast með
veiðinni og leitast við að nýta vatnið á skynsamlegan hátt með fiskrækt, skipt-
ingu veiðiréttar eftir arðskrá, friðun ákveðinna svæða og verndun gegn of-
veiði. Á því 117 ára tímabili sem veiðiskráning nær til hafa komið fram miklar
sveiflur í fiskstofnum Mývatns. Mest fór veiðin yfir eitt hundrað þúsund silunga
(bleikju og urriða) um 1920. Meðalveiði áranna frá 1930–1960 var rúmlega 30
þúsund fiskar en eftir 1970 hafa stofnarnir minnkað og veiði dregist mikið
saman. Í rannsóknum á bleikju frá 1986 sést að bleikjustofninn hefur hrunið
tvisvar, öðru sinni 1988 og í síðara sinnið 1997. Eftir hrunið 1988 fjölgaði
bleikju nokkuð fljótt aftur en eftir 1997 sýndu bæði mælingar á stofnstærð og
aflatölur að veiðistofninn var orðinn mjög lítill. Hrunin 1988 og 1997 urðu að
sumri. Á sama tíma urðu breytingar á fæðu, stofnar krabbadýra og rykmýs
voru litlir og sáust lítið í magainnihaldi. Hlutdeild hornsílis í fæðu jókst, holda-
far silungsins versnaði og fall varð hjá yngstu árgöngunum, þegar silungurinn
er of smár til að geta nýtt sér hornsíli sem átu. Eftir þetta var bleikjustofninn
lítill og veiðiálag mikið. Nýliðun varð lítil og var veiðimönnum ráðlagt að draga
úr veiðum. Það var hins vegar ekki fyrr en árið 2011 að settar voru verulegar
takmarkanir á veiði í Mývatni, og hafa þær staðið síðan. Við þær aðstæður er
ráðlegt að breyta veiðiálagi með stækkun möskva, miða við að fleiri árgangar
verði í veiði og hrygningarstofni á hverjum tíma og draga með því úr sveiflum
í afla. Vísbendingar eru nú um að þær aðgerðir séu farnar að skila sér í upp-
byggingu stofnsins.
Guðni Guðbergsson
INNGANGUR
Mývatn liggur í 277 m hæð yfir sjáv-
armáli og er flatarmál þess um 37 km2.
Vatnið skiptist í tvo flóa, Syðriflóa sem
er um 29 km2 og Ytriflóa sem er um 8
km2. Innstreymi vatns í Mývatn kemur
að mestu frá lindum, einkum við eystri
hluta vatnsins. Útfall Mývatns er um
þrjár kvíslar, Geirastaðaskurð, Miðkvísl
og Syðstukvísl, til Laxár og er meðal
ársrennsli um 33 m3 á sekúndu1 (1. og 2.
mynd). Í núverandi mynd er Mývatn um
2.300 ára gamalt og myndaðist í miklum
eldsumbrotum.2,3,4,5 Þótt breytingar hafi
orðið í veðurfari hefur fram til þessa ekki
verið sýnt fram á að þær hafi haft afger-
andi áhrif á sveiflur í lífríki vatnsins.5
Mývatn er eitt af frjósömustu vötnum
landsins og þekkt fyrir auðgi fugla og
fiska. Allmiklar rannsóknir hafa verið
gerðar á Mývatni og lífríki þess. Má þar
nefna bókina Náttúru Mývatns,6 Lake
Mývatn, sérhefti tímaritsins Oikos,7 og
fjölmargar greinar í Aquatic Ecology sem
kom út 2004 í ritstjórn Árna Einarssonar
og Ramesh D. Gulatis. Nú standa yfir
viðamiklar rannsóknir á grunnþáttum líf-
rænnar framleiðslu í Mývatni, og að auki
stendur Rannsóknastöðin við Mývatn
árlega að viðamikilli vöktun á umhverfis-
breytum og stofnum þörunga, plantna,
dýra og fugla.
Náttúrufræðingurinn 88 (3–4), bls. 85–102, 2018 — Leiðrétt eintak.