Náttúrufræðingurinn - 2018, Blaðsíða 6

Náttúrufræðingurinn
86
Á seinni árum hafa orðið miklar
breytingar á magni blágrænubakt-
ería sem draga í miklu magni úr því
ljósmagni sem nær til botns. Þegar
blómi blágrænubaktería verður mikill
í Mývatni tala Mývetningar um leirlos
því að á logndögum fljóta þær í efstu
lögum vatnsins og líkjast leir (3. mynd).
Aukinn vöxtur blágrænubaktería hefur
valdið því að útbreiðsla botngróðurs
minnkar og að kúluskítur (mývetnskt
heiti á kúlulaga botnþörungi) er nán-
ast horfinn úr vatninu.8 Miklar sveiflur
hafa komið fram í mýstofnum Mývatns.9
Líkur eru til þess að lirfur slæðumýs
(Tanytarsus gracilentus) geti haft áhrif
á flæði næringarefna úr botni og upp í
vatnið. Þegar mikið er af lirfum á botni
geta þær hindrað flæði næringarefna
sem síðan losnar um og verða næring-
arefnin aftur aðgengileg þegar stofnar
slæðumýs minnka.10
Á fyrri tímum var eggjataka við
Mývatn þáttur í búskaparháttum
Mývetninga. Fram yfir fyrri hluta síð-
ustu aldar var samhengi á milli fjölda
safnaðra eggja og silungsafla.11 Þannig
eru líkur til að átuástand í Mývatni hafi
haft áhrif upp fæðukeðjuna og náð til
fugla og fiska sem byggja afkomu sína á
sömu fæðutegundum.
Rannsóknir á borkjörnum úr botn-
seti Mývatns hafa sýnt að miklar
breytingar hafa orðið á stærð stofna
lífvera. Vegna mikillar lífrænnar fram-
leiðslu, einkum kísilþörunga, er set-
myndun mikil í Mývatni og grynnkar
vatnið jafnaði um 2 mm á ári.5 Vegna
þessarar hröðu grynnkunar og vegna
öskulaga sem eru greinileg í setinu
er hægt að tímasetja þá atburði sem
ummerki sjást um í borkjörnunum.12
Sumar lífverur, hlutar þeirra eða lífs-
form varðveitast í botnseti og með
1. mynd. Mývatn með fjallið Vindbelg í baksýn. – Lake Mývatn is known for high productivity of fish and waterfowl.
Ljósm./Photo: Guðni Guðbergsson.
greiningum og talningum geta þau gefið
einstaka mynd af framvindu stofna og
stofnstærðum. Grynnkunin veldur því
líka að hægt að sjá breytingar sem fall
af bæði tíma og dýpi vatnsins. Rann-
sóknir sem gerðar hafa verið með fínni
upplausn í borkjörnum ná allt til síð-
ustu ára.13 Því er hægt að tengja saman
mælingar og heimildir frá nútíma við
breytingar sem greina má í borkjörnum
frá fyrri tíð. Þar kemur fram að sveiflur
í dýrastofnum í Mývatni eru ekki ný
tíðindi. Umtalsvarðar breytingar hafa
orðið á magni kornátu (mývetnskt heiti
á krabbaflónni (Eurycercus lamallatus)
milli ára og tímabila.14 Jafnframt kemur
í ljós að hlutfall kornátu í borkjörnum
og tölur um silungsafla samsvara sér í
grófum dráttum fram á þann tíma sem
söguleg gögn ná til en kornáta er mikil-
væg fæða fiska.13