Náttúrufræðingurinn - 2018, Qupperneq 36

Náttúrufræðingurinn
116
INNGANGUR
Á undanförnum árum hefur byggst
upp atvinnurekstur hér á landi við nám
og vinnslu kalkþörunga. Íslenska kalk-
þörungafélagið ehf. hefur rekið verk-
smiðju á Bíldudal frá árinu 2007 og
vinnur nú að útvíkkun starfsemi sinnar.
Höfundur hefur komið að marg-
víslegum rannsóknum tengdum starf-
semi Kalkþörungafélagsins allt frá
árinu 2000 þegar athuganir hófust á
möguleikum á nýtingu kalkþörunga í
Arnarfirði. Þessar athuganir hafa farið
fram undir merkjum Jarðfræðistofu
Kjartans Thors ehf. Hér verður gerð
grein fyrir nokkrum niðurstöðum rann-
sókna á kalkþörungaseti á Vestfjörðum.
Einnig verður fjallað um kalkþörunga-
set í innanverðum Húnaflóa, en auk
Kalkþörungafélagsins hefur sveitar-
félagið Húnaþing vestra beitt sér fyrir
rannsóknum á því svæði. Áhersla verður
hér lögð á útbreiðslu og magn kalk-
þörunga fremur en líffræðilega þætti.
Rannsóknir á kalkþörungasvæðunum
hafa snúist um fleira en útbreiðslu og
magn, og ef til vill gefst síðar tækifæri til
að gera því skil.
Kalkþörungarannsóknum þeim sem
hér er lýst hafa áður verið gerð skil í
fjölmörgum skýrslum til verkkaupa.
Skýrslurnar voru framleiddar í fáum
eintökum og eru ekki greiðlega aðgengi-
legar almenningi, en eintak af flestum
þeirra er varðveitt á Orkustofnun.
KALKÞÖRUNGAR – KÓRAL-
ÞÖRUNGAR – KALKÞÖRUNGASET
Heitið kalkþörungar hefur verið notað
sem samheiti fyrir tegundir rauðþörunga
sem fella kalk í frumuveggina og tilheyra
ættinni Corallinacea. Sumir þessara þör-
unga mynda skán á steinum eða skeljum.
Aðrir mynda hríslur sem liggja lausar á
botni, en hríslur geta einnig fest sig á
steina eða skeljar. Dæmi eru um tegundir
sem geta myndað bæði skán og hríslur.
Karl Gunnarsson (munnl. uppl.) vill
nefna hríslur kalkþörunga sem liggja
lausar á botni kóralþörunga á íslensku til
aðgreiningar frá öðrum kalkþörungum.
Það er ágætlega við hæfi, því samkvæmt
reynslu höfundar hafa sjómenn og aðrir
oft nefnt lífverurnar kórala, enda minna
þær á kórala. Hér verður leitast við að
fylgja reglu Karls og rætt um kóralþör-
unga þegar átt er við lifandi, lausa kalk-
þörunga á botni. Almenna heitið, kalk-
þörungar, verður notað um aðra kalk-
þörunga, þ.á m. dauða kóralþörunga.
Við Íslandsstrendur hafa fundist fjórar
tegundir kóralþörunga, Lithothamnion
tophiforme, L. Erinaceum,1 L. sonderi og L.
glaciale. Hinn fyrstnefndi, L. tophiforme,
mun vera algengastur þessara (Karl
Gunnarsson, munnl. uppl. 2018). 2. mynd
sýnir kóralþörunga á botni.
Lifandi kalkþörungar eru rauðblá-
leitir eða fjólubláir að lit og mynda
víðast hvar um 5 cm lag ofan á botn-
inum. Við dauða hverfur þessi litur og
eftir situr ljós kalkgrind (3. mynd), sem
verður hluti af kalkþörungasetinu. Við
hagstæðar aðstæður taka nýir þörungar
við og viðhalda yfirborðslagi lifandi
þörunga. Með hagstæðum aðstæðum
er aðallega átt við hæfilegar hreyfingar
sjávar, sem viðhalda aðfærslu nær-
ingarefna og hreyfa stöku sinnum við
þörungunum. Við of miklar hreyfingar
sjávar þrífast kóralþörungar ekki. Kalk-
þörungar eru einnig háðir sólarljósi eins
og aðrar plöntur. Með talsverðri ein-
földun má líta svo á að þeir lifi á dýpi
2. mynd. Þétt hula kóralþörunga á botni Hestfjarðar í Ísafjarðardjúpi.
Fjólublái liturinn sýnir að þörungarnir eru lifandi. Einstaka greinar eru
ljósar í endann, sem sýnir að vöxtur þeirra er virkur, enda er myndin
tekin að sumarlagi. Ofan á þörungunum má sjá tómar skeljar og lifandi
ígulker. Myndin er tekin út úr myndbandsupptöku (og er þess vegna
ekki af bestu gæðum) og nær yfir um 40 cm breitt svæði. – Dense cover
of Lithothamnion on bottom in Hestfjörður in Ísafjarðardjúp. The red-
dish blue colour indicates that the organisms are live. Individual thalli
have light-coloured tips resulting from active growth. Empty bivalve
shells and live sea urchins observed on top of the algae. Photograph
from a video recording (hence less than perfect quality). Ljósm. úr
myndbandsupptöku/Photo from a video record: Kjartan Thors.
3. mynd. Botn, sem einkennist af dauðum kalkþörungum og kalkþör-
ungabrotum. Lifandi kóralþörungar sjást efst á myndinni. Hér er botn-
inn (á 5–6 m dýpi) á mörkum þess að kóralþörungar geti þrifist vegna
ölduhreyfinga sjávar. – Bottom characterised by dead Lithothamnion
algal fragments. Live individuals at top of photograph. The shallow
water (5–6 m) and relatively high wave energy prevent the develop-
ment of a dense layer of live algae. Ljósm. úr myndbandsupptöku/
Photo from a video record: Kjartan Thors.