Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 2018, Page 37

Náttúrufræðingurinn - 2018, Page 37
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags 117 sem á grunnu vatni afmarkast af hreyf- ingum sjávar, og á dýpra vatni af dvín- andi áhrifum sólarljóss. Í þeim rann- sóknum á Vestfjörðum og í Húnaflóa sem hér er fjallað um voru kóralþör- ungar vöxtulegastir og útbreiddastir á grunnu vatni, 7–20 metra dýpi eða svo, en strjálli og rýrari þar fyrir neðan. Franska heitið maërl er notað um kalkþörungaset. Ekki mun þó samkomu- lag um nákvæma skilgreiningu á því heiti (Karl Gunnarsson, munnl. uppl.). Reynt hefur verið að nota heitið mærlingur hér á landi en það hefur ekki fest í sessi. Auk dauðra kalkþörunga eru í setinu ýmis íblöndunarefni og leifar margvíslegra annarra lífvera, og land- rænt efni af ýmsu tagi. Kalkþörungar eru mjög hægvaxta lífverur. Könnun, sem starfsmenn Haf- rannsóknastofnunar2 gerðu að ósk Kalk- þörungafélagsins á árunum 2013–2014 á framleiðni og kalkmyndun kalkþörunga á botni við Reykjanes í Djúpi leiddi í ljós að framleiðni kalks er þar um 220 g/m2 á ári. Þetta er í lægri kanti mæliniður- staðna í Norður-Atlantshafi. Fjórir kjarnar úr kalkþörungaseti við Reykjanes í Ísafjarðardjúpi voru viðfangsefni BS-verkefnis við Háskóla Íslands.3 Með mælingum á segulviðtaki og kolefnisinnihaldi setsins mátti tengja myndunarsögu efnisins í kjarnanum við sögu annarra setkjarna frá þessum landshluta. Niðurstaðan var meðal annars að setið hefði myndast á nútíma (síðustu 10 þúsund árum). Kalkþörungaset hefur lengi verið hagnýtt í öðrum löndum. Til dæmis hefur það verið numið við Cornwall í Englandi og nýtt til jarðvegsbóta frá 18. öld að minnsta kosti, og við Frakklands- strendur frá upphafi 19. aldar.4 Vinnsla á þessum svæðum hefur dregist mjög saman. Kalkþörungar hafa verið hag- nýttir víðar á Bretlandseyjum, svo sem á Írlandi. Auk nýtingar til jarðvegsbóta hefur notkun kalkþörunga til íblöndunar í skepnufóður farið vaxandi og einnig sem fæðubótarefni fyrir menn. Á síðustu áratugum hefur þrengt að kalkþörunga- námi af umhverfisástæðum. Kóralþör- ungar eru viðkvæmir fyrir hvers kyns röskun. Lifandi kóralþörungar mynda sérstakt vistkerfi á botni þar sem mikill fjöldi lífverutegunda hefur búsetu. Þeir skýla ungviði af ýmsu tagi, og þykja því verðir varðveislu.5 4. mynd. Endurvarpssnið yfir Langanesgrunn frá SV til NA. Sniðið er 1200 metra langt. Setlög ofan á klöpp eru auðkennd. Þau mynda hjalla báðum megin við klapparbotn á miðju grunninu og ná hér um sjö metra þykkt. Lega sniðsins er sýnd á 6. mynd. Láréttar línur sýna endur- varpstíma hljóðmerkis og eru 10 millisekúndur milli lína, sem jafngildir um 7,5 metra dýpi. – Seismic reflection profile across Langanesgrunn from SW to NE showing sediments on top of bedrock. These form terraces on both sides of a bedrock ridge exposed along the centre of the Langanesgrunn. Maximum sediment thickness in this section about seven metres. Position of section indicated in Fig. 6. Horizontal scale lines at an interval of 10 milliseconds, or ca. 7.5 metres. Length of section 1200 metres. Áður hefur nokkuð verið fjallað um útbreiðslu kalkþörunga við Ísland. Helgi Jónsson6 hefur lýst auðugu sam- félagi kalkþörunga í Arnarfirði og vitn- aði í Bjarna Sæmundsson um kalkþör- unga í fjörðum inn af Ísafjarðardjúpi. Einnig skýrði hann frá kalkþörungum í Eyjafirði og í fjörðum á Austurlandi. Þá minntist hann á kalkþörunga í Hval- firði. Adey7 og Adey o.fl.8 könnuðu kalkþörungaskán víðs vegar við landið. Karl Gunnarsson9 hefur lýst kalkþör- ungasvæðinu við Langanes í Arnarfirði, meðal annars útbreiðslu þörunganna þar og öðrum þörungum sem þar þrífast. Karl hefur auk þess fundið kalk- þörunga á botni víðs vegar við landið, svo sem í Hvalfirði, Eyjafirði og á Aust- fjörðum (Karl Gunnarsson, munnl. uppl. 2018). Kjartan Thors og Guðrún Helgadóttir10 fundu kalkþörunga víða um sunnanverðan Húnaflóa þegar þau leituðu að skeljasandi til notkunar við jarðvegsbætur. Þannig hefur vitneskja um tilvist kalkþörunga á ýmsum svæðum við Ísland legið fyrir um alllangt skeið. 5. mynd. Endurvarpssnið inn Reykjarfjörð frá N til S. Sniðið er 1260 metra langt. Setlög á klöpp eru auðkennd. Klöppin myndar breiðan þröskuld í mynni fjarðarins og setlögin hafa myndast ofan á honum. Þykkt setlaganna er að mestu um fimm metrar, en rúmlega átta metrar nyrst og syðst. U.þ.b. 7,5 metrar á milli láréttra lína. Lega sniðsins er sýnd á 7. mynd. – A North- -South seismic reflection profile representing a 1260 metres’ long section from Reykjarfjörður. Sediments are seen to overlie a broad bedrock threshold at the mouth of the fjord. Sediment thickness of about five metres reaches about eight metres at the northern and southern ends of the section. The position of the profile is shown in Fig. 7.
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.