Náttúrufræðingurinn - 2018, Qupperneq 100

Náttúrufræðingurinn
180
áttu erfitt með að skilja hvað búfjársjúkdómar kæmu mann-
kyninu við, en þegar menn kynntust verkefnum Margrétar
rann upp fyrir þeim ljós. Sumir af þessum sjúkdómum voru
einnig mannamein og aðrir náskyldir mannameinum, svo að
margt mátti af þeim læra til gagns fyrir menn og dýr. Þessa
dýrasjúkdóma þekkti Margrét vel og skildi hversu dýrmæt
sérstaða okkar er vegna heilbrigðis búfjárstofna og hreinleika
umhverfis á Íslandi.
Sauðfjársjúkdómanefnd vann náið með vísindamönnunum
á Keldum. Rannsóknadeild hennar, Sauðfjárveikivarnir, hafði
aðstöðu á Keldum og sá um starfið í sveitunum og aðgerðir
þar ásamt bændum og bændasamtökum, og annaðist krufn-
ingar og sjúkdómsgreiningu. Guðmundur Gíslason læknir frá
Húsavík stjórnaði þessari deild með lagni og ljúfmennsku,
sem nauðsynlegt var í meðferð viðkvæmra mála. Halldór Vig-
fússon frá Engey var aðstoðarmaður Guðmundar. Hann naut
sérstakrar virðingar fyrir víðtæka þekkingu og nákvæmni
í starfi, meðal annars við krufningar og sýklarækt, þótt ekki
hefði hann lokapróf í læknisfræði. Loks nefni ég „Steina
gamla,“ Þorstein Þorsteinsson frá Háholti í Gnúpverjahreppi,
sem var alhliða hjálparhella, viðgerðarmaður og smiður á tré
og járn. Þetta voru frumherjarnir sem ég kynntist á Keldum
er ég kom þangað fyrst til sumarstarfa árið 1963, harðsnúinn
hópur og samstilltur, og við þá alla átti Margrét gott samstarf.
Mæðiveiki (þurramæði og visna) hafði fundist í Dölum og
Borgarfirði að nýju, vegna yfirgangs og óábyrgrar framkomu
stjórnmálamanna. Þeir höfðu gefið kjósendum sínum leyfi
til fjárflutninga sem stuðluðu að útbreiðslu mæðiveikinnar
til ennþá fleiri staða. Einstakir bændur höfðu einnig spillt
varnaraðgerðum með því að skjóta fé undan niðurskurði og
með því að flytja fé frá sýktu svæði inn á ósýkt svæði. Það
þurfti því snögg viðbrögð og harðfylgi til að standa þannig
að málum að ekki færi illa. Það tókst og mæðiveikinni var
útrýmt. Um 10 ára skeið vann Margrét fyrir Sauðfjárveiki-
varnir á Keldum við eftirlit með sláturfé í Borgarnesi vegna
lokaátaks við útrýmingu á mæðiveiki. Þá aðgerð þekki ég vel,
þar sem ábyrgðin hvíldi á deildinni okkar á Keldum. Þúsundir
blóðsýna voru tekin úr fullorðnu sláturfé, en Margrét leitaði
með vaskleik mótefna í fénu gegn mæði/visnu, og öll lungu
sem vógu meira en 700 grömm voru send að Keldum til vefja-
skoðunar. Svo lengi getur mæðiveikin og sjúkdómar í sama
flokki dulist og sprottið fram, þegar menn óttast ekki lengur
hið dulda smit.
Fjöldi búfjársjúkdóma hefur verið fluttur til landsins með
skepnum og afurðum dýra menguðum smitefnum. Samhliða
hefur sýkingarhætta fyrir fólk aukist. Erfitt og jafnvel ómögu-
legt er að girða með öllu fyrir slíka hættu, hvaða ráðum sem
beitt er, ef innflutningur er leyfður. Yfirlýstur tilgangur þeirra
landsmanna okkar sem börðust og berjast enn fyrir innflutn-
ingi af slíku tagi hefur verið sá að bæta hag neytenda með
verðmætari afurðum. Þeir gera lítið úr áhættunni og nota
falsrök. Innflutningur hefur yfirleitt haft þveröfug áhrif en
þau sem þeir hafa látið í veðri vaka. Hér skulu nefndir nokkrir
sjúkdómar, sem fluttir hafa verið til landsins á þennan hátt:
Margrét við rannsóknastörf í Ármúlanum. Ljósm. Eydís
Franzdóttir.