Fréttablaðið - 20.04.2019, Qupperneq 16

Jæja, þannig að Einstein hafði
rétt fyrir sér allan tímann?
Sævar: „Já, þessi snillingur hefur
óþolandi oft haft rétt fyrir sér. Það
væri miklu skemmtilegra fyrir
vísindin ef við fyndum út að hann
hefði á röngu að standa. En hattur
ofan, herra Einstein!“
Eru einhverjir svarnir andstæð-
ingar afstæðiskenningarinnar
í fýlu?
Helgi Freyr: „Þeir láta í það minnsta
ekki mikið í sér heyra, greyin. Það
væri geggjað ef fólk lærði að það
er bara best að viðurkenna það
þegar maður hefur rangt fyrir sér.
En svo má ekki gleyma að almenna
afstæðiskenningin hefur enn ekki
verið prófuð í mjög veiku þyngdar-
sviði, til dæmis í snúningskúrfu
vetrarbrauta (nöööördar!). Svo það
er enn veik (haha) von andstæðinga
Einsteins.“
Hvaða þýðingu hefur
það að þessi ljósmynd er
til?
Kári: „Myndin er fyrst
og fremst tækni-
legt afrek, þökk
sé samvinnu yfir
20 0 v ísi nd a-
manna og átta
sjónauka sem
saman mynd-
uðu einn risa-
s jón au k a á
stærð við Jörð-
ina. My ndin
er líka sýnileg
staðfesting á því
að svarthol eru
raunveruleg, þótt
enginn hafi svo sem
efast um það fyrir enda
staðfestu þyngdarbylgjur
end a n lega t i lv ist
þeirra.“
Hvað eru
svarthol?
Sæva r : „ Sva r t hol er u
svæði í geimnum þar sem þyngdar-
krafturinn er svo sterkur að ekk-
ert sleppur burt, ekki einu sinni
ljós. Svarthol þjappa ekki einungis
saman rúminu sjálfu, heldur tím-
anum líka, svo tíminn líður hægar
í námunda við svarthol. Ef þú féllir
inn í svarthol sæir þú tímann
líða hraðar fyrir utan svart-
holið. En svo myndir þú líka
strekkjast og lengjast eins
og spaghettí vegna f lóð-
krafta, slitna í sundur og
enda sem öreindaregn
sem bætist við massa
svartholsins.“
Eru til hvíthol?
Helgi Freyr: „Hvíthol
væru andstæða svarthols,
efni kemur út um þau. Stærð-
fræðin leyfir þau en við höfum
aldrei fundið nein fyrirbæri í
geimnum sem gætu verið hvíthol,
svo hvíthol eru líklegast ekki til.“
Stjörnufræðingarnir þrír svöruðu glaðir spurningum ritstjórnar um himingeiminn. FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR ARI
Meira á www.fréttabladid.is
um sérstætt efni (strange
matter) og fleira.
Eru ormagöng til í alvöru?
Kári: „Ormagöng eru styttri leið
milli a og b í tímarúminu sem Ein-
stein lýsir. Því miður virðast þau
eingöngu vera til í skáldskap því
við vitum ekki enn sem komið er
um nein fyrirbæri sem geta búið til
ormagöng. Hvort okkur tekst það
einhvern tímann er ómögulegt að
segja. Það þyrfti fáránlega mikla
orku til.“
Af hverju er ekki löngu búið
að finna upp vörpudrif svo
við getum ferðast hraðar
en á ljóshraða?
Sævar: „Það strandar á tæknilegri
getu mannsins, enn sem komið er.
Vörpudrif snúast um að þjappa
tímarúminu saman eins og laki og
láta það skjóta sér á milli, án þess
að brjóta í bága við þá reglu nátt-
úrunnar að efni geti ekki ferðast
hraðar en ljósið. Ef við hefðum slíka
tækni gætum við þotið milli staða í
Vetrarbrautinni eins og Kirk kaft-
einn.“
Hvað eigum við eftir
langan tíma á jörðinni?
Helgi Freyri: „Miðað við hvað við
förum illa með Jörðina og ef við
ætlum að halda því áfram, þá á sam-
félagið okkar ekki eftir mjög marga
áratugi. Við höfum sennilega innan
við tvo til að afstýra miklum hörm-
ungum og vonandi tekst okkur það.
Vísindasamstarf eins og Sjóndeild-
arsjónaukinn er prýðisdæmi um að
við getum allt ef við bara viljum og
vinnum saman. En Sólin mun ekki
enda líf sitt fyrr en eftir 5 milljarða
ára svo við eigum enn sjens.“
Hvaða sci-fi þættir
eru raunverulegastir?
Kári: „Star Trek hefur senni-
lega vinninginn að mestu leyti.
Okkur langar samt að segja Fut-
urama. Svartholið í kvikmyndinni
Interstellar var hannað af stjarn-
eðlisfræðingum svo það er mjög
raunverulegt.“
Það var búið að reikna
út hvernig myndin
myndi líta út, áður en
hún var framkölluð. Við
virðumst komin langt í
því að skilja betur gang
alheimsins. Eða hvað?
Sævar: „Já, myndin er
næstum nákvæmlega eins
og spár gerðu ráð fyrir fyrirfram.
Það er magnað að sjá hversu vel
við erum farin að skilja eðlisfræði
í nágrenni svarthola. Við erum
sannarlega á réttri leið með að
skilja alheiminn.“ – kbg
Tíminn líður
hægar nærri
svartholum
Stjörnufræðingarnir Sævar Helgi
Bragason, Kári Helgason og Helgi Freyr
Rúnarsson héldu á dögunum fyrirlestur
á vegum Stjarnvísindafélags Íslands og
fræddu fólk um leyndardóma svart-
hola. Ritstjórn Fréttablaðsins notaði
tækifærið og lét rigna yfir þá spurn-
ingum um undur geimsins.
2 0 . A P R Í L 2 0 1 9 L A U G A R D A G U R16 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
HELGIN
2
0
-0
4
-2
0
1
9

0
7
:0
6
F
B
0
8
0
s
_
P
0
7
6
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
6
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
0
5
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
8
0
s
_
P
0
1
6
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
ti
o
n
P
la
te
r
e
m
a
k
e
:
2
2
D
6
-F
D
B
4
2
2
D
6
-F
C
7
8
2
2
D
6
-F
B
3
C
2
2
D
6
-F
A
0
0
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
5
A

F
B
0
8
0
s
_
1
9
_
4
_
2
0
1
9
C
M
Y
K