Morgunblaðið - 20.02.2019, Blaðsíða 21

Menning
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. FEBRÚAR 2019
Fyrir Alþingi ligg-
ur nú frumvarp til
nýrra laga um þung-
unarrof, sem ætlað
er að leysa rúmlega
40 ára gömul lög af
hólmi. Með sam-
þykki þessa frum-
varps lýkur alda-
langri baráttu og
konur fá forræði yfir
eigin líkama.
Frumvarpið veit á mikið fram-
faraskref. Með því er fest í sessi
orð, þungunarrof, sem lýsir því
ferli sem raunverulega fer fram
þegar meðganga eða þungun er
rofin. Það sem mikilvægara er, er
að konur öðlast loksins rétt til að
ráða yfir eigin líkama og lífi. Þriðja
meginbreytingin sem felst í þessu
frumvarpi er sá tímafrestur sem
það markar; að rjúfa megi þungun
allt til loka 22. viku hennar og að
ákvörðun um það sé á hendi hinnar
þunguðu konu.
Þetta er vissulega breyting frá
hinum takmarkandi lagaramma
sem nú er í gildi, en er hins vegar í
samræmi við veruleikann og skil-
greiningar t.d. Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunarinnar á því hvenær fóstur
er lífvænlegt. Úr máli margra má
lesa þá hugmynd að konur velji af
léttúð að rjúfa þungun á 22. viku.
Er þá sjaldnast tekið tillit til þeirra
áhrifa sem það hefur á konu að
þurfa að leggja ákvörðun sína í
hendur annarra. Niðurstöður rann-
sóknar okkar sýna skýrt hve
íþyngjandi þetta er konum, og að
þetta veldur þeim streitu og
skömm. Hverjum er það í hag að
slík lög séu við lýði?
Með afgreiðslu þessa frumvarps
þarf þingið að velja milli tveggja
möguleika. Annars vegar að konur
hafi frelsi yfir líkama sínum, þar
með réttinn til að ákveða sjálfar
hvort þær bindi enda á þungun,
innan lagaramma sem byggist á
vísindum og þekkingu. Hins vegar
að konur neyðist til að halda áfram
meðgöngu sem þær vilja ekki,
vegna þess að einhverjum öðrum
þóknast það.
Andstæðingar þessa frumvarps
segja það bera merki öfgafem-
ínisma og kalla það hættulegt og
róttækt. Hvor tillagan er hættuleg
fyrir samfélag sem státar af jafn-
rétti og frelsi?
Eftir Silju Báru
Ómarsdóttur
og Steinunni
Rögnvaldsdóttur
Steinunn
Rögnvaldsdóttir
» Verði frumvarp til
nýrra laga um þung-
unarrof að lögum öðlast
konur loks forræði yfir
eigin líkama.
Höfundar skrifuðu bókina Rof: Frá-
sagnir kvenna af fóstureyðingum
(Háskólaútgáfan 2015).
Silja Bára
Ómarsdóttir
Hver er hræddur við sjálfs-
ákvörðunarrétt kvenna?
Fyrir nokkru var
mér bent á gamalt út-
varpserindi sem flutt
var 1. desember 1943
og birtist í Morgun-
blaðinu tíu dögum síð-
ar. Erindið veitir
áhugaverða sýn á
samninga okkar við
ESB og þann orku-
pakka sem nú liggur
fyrir Alþingi til sam-
þykktar. Hingað til hefur það ekki
verið til siðs að synja slíkum fyr-
irmælum.
Prófessor Ólafur Lárusson sagði í
fyrrnefndu útvarpserindi meðal
annars: „Fullveldi þjóðar er í því
fólgið, að hún eigi rjett á að ráða ein
landi sínum og málum án íhlutunar
annara. Það er sitt hvað að eiga rjett
og að fá notið hans. Þjóð getur verið
fullvalda að lögum, þótt hún sje það
ekki í framkvæmd. Hún getur átt
rjett til að ráða sjer sjálf, þótt aðrir
meini henni með ofríki að neyta þess
rjettar og taki sjer sjálfir vald til að
ráða málum hennar.“ Ólafur hefur
um þetta fleiri orð en segir síðan:
„Mér þykir sérstök ástæða til að
minna á þetta tvennt – fullveldi að
lögum og fullveldi í framkvæmd …“
Ólafur minntist í erindi sínu full-
veldisbaráttunnar en segir að við
höfum haft fullveldi að íslenskum
lögum frá 930, en fyrst Norðmenn
og síðar Danir hafi farið með völdin í
verki fram til 1874. Þá fékk Alþingi
hlutdeild í löggjafar- og fjárveitinga-
valdi í sérmálum Íslands. Um leið
hafi framtakssamir Íslendingar get-
að hafist handa við að bæta hag
þjóðarinnar, fyrst af veikum mæti
en síðar af meiri þrótti. Menn minn-
ast enn Einars skálds Benedikts-
sonar sem vildi þegar árið 1904 reisa
stórvirkjun við Búrfell og hefja stór-
iðju. Fullveldið endurheimtum við
frá Dönum 1. desember 1918 og síð-
an hafa verið ótrúlegar efnahags-
legar framfarir hér á landi.
Staðan fyrir 1874 var sú sama og
á miðöldum. Má segja að Íslend-
ingar hafi týnt hjólinu eins og einn
vinur minn segir oft. Haffær skip
eða bryggjur áttum við ekki, hvað
þá skóla eða sjúkrahús, og fram-
leiddum ekkert nema með prjóna-
skap í torfkofum. Það breyttist þeg-
ar við fengum fjárveitingarvald í
sérmálum 1874. „Þannig reyndist
oss það að láta aðra stjórna oss,“
segir Ólafur Lárusson í
erindi sínu.
Orð prófessors Ólafs
Lárussonar eiga fullt
erindi við þjóðina enn í
dag og ef til meira nú
en þegar þau voru
sögð. Oft hef ég setið
fundi eldri sjálfstæðis-
manna og hlustað á þá
áminna stjórnmála-
mann í ræðustól um að
það megi tala meira um
frelsi. Svo virðist sem
frelsið sé að verða svo
sjálfsagt í hugum þjóðarinnar, að
um það þurfi ekki að tala, rétt eins
og það sé offramboð á frelsi. Þetta
virðist meir áberandi hjá fólki eftir
því sem það er yngra og ungt fólk á
það til að telja frelsi fyrst og fremst
fólgið í frelsi til að versla.
Þjóðin virðist hafa gleymt því að
frelsi þarf að varðveita og gæsla
frelsisins þarf að vera sívirk. Frelsi
er annað og meira en gerð viðskipta-
samninga þar sem menn geta afsal-
að smáskammti af fullveldi þjóðar-
innar í einu til að ná hagstæðum
kjörum.
Nú er ekkert athugavert við að
gera viðskiptasamninga eins og
EES-samningurinn er, þar sem að-
ilar afsala hluta af fullveldi sínu og
slíkir samningar eru nauðsynlegir
milli fullvalda ríkja. En sá samn-
ingur er lifandi, það er endalaust
verið að bæta við hann fleiri atriðum
á fleiri sviðum að frumkvæði hins
aðilans. Það fyrirkomulag kallar á
sérstaka aðgát. Fullveldi í fram-
kvæmd þarf ekki að afsala að fullu
til að missa það að fullu. Ef erlendur
aðili nær þeirri aðstöðu, að geta að
eigin geðþótta sölsað undir sig
meira og meira framkvæmdavald, er
þá ekki útséð um fullveldi okkar?
Heyra má óm viðvörunarbjöllu
þegar rætt er um endalausan flaum
reglugerða frá Evrópubandalaginu,
flaum sem Alþingi þarf að sam-
þykkja vegna EES-samningsins. Sá
samningur kveður á um að lög og
reglur hins samningsaðilans skuli
innleiddar hér á færibandi eftir at-
hugun þar sem merkja skal það sem
við treystum okkur ekki til að sam-
þykkja og síðan samið um undan-
þágur. Slík athugun getur aldrei
orðið nema í skötulíki, því lög ESB
eru orðin svo flókin, með tilvísanir
og tengingar hvert í annað og fjöld-
inn slíkur að hundrað manna lið með
aðgang að fjölda sérfræðinga þarf til
verksins.
Um þverbak hefur þó keyrt í um-
ræðunni um orkupakkann. Þegar
stjórnmálamenn og aðrir segja að
við verðum að samþykkja þetta mál
því ella vitum við ekki hvað gerist
hljómar það sem hótun og viðvör-
unarbjallan gellur hátt. Ef svo er
komið er ESB komið í þá stöðu, að
geta sölsað undir sig sífellt meiri
völd að vild gegnum EES-samning-
inn og fullveldi okkar er í hættu.
Reglugerðin í dag getur skipt litlu
og sú á morgun líka, en safnað yfir
árin er það samt heilmikið. Fólkið á
götunni veit þetta og vill ekki að
stjórnmálamenn tali lengur til
þeirra eins og afsal fullveldis sé smá
mál og vill fá heildarmyndina. Fólk
á götunni skilur fullveldi sem full-
veldi í verki og skilur stjórnar-
skrána í samræmi við það. Orku-
pakkinn fjallar um auðlindirnar sem
eru hliðstæðar fiskinum í sjónum.
Verði orkupakkinn samþykktur er
of langt gengið. Hann verður próf-
mál.
Frelsi og fullveldi
Eftir Svan
Guðmundsson
Svanur Guðmundsson
» Þjóðin virðist hafa
gleymt því að frelsi
þarf að varðveita og
gæsla frelsisins þarf að
vera sívirk.
Höfundur er sjávarútvegsfræðingur
og sjálfstæðissinni.
svanur@husaleiga.is
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
ÞARFTU AÐ LÁTA GERA VIÐ?