Morgunblaðið - 06.04.2019, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. APRÍL 2019
5 herbergja einbýli ásamt bílskúr á mjög eftirsóttum stað
í Reykjanesbæ. Grunnskóli, framhaldsskóli og
íþróttamannvirki í göngufæri.
Stærð 192,3 m2
Verð kr. 51.500.000
Baugholt 15, 230 Reykjanesbæ
Nánari upplýsingar á skrifstofu s. 420 6070 eða eignasala@eignasala.is
Um síðustu helgi var fjallað hér um hin elstu indóevrópsku tungu-mál. Nær helmingur mannkyns talar nú tungumál úr hópi afkom-enda þeirra; þ.e. sá helmingur sem tók sér bólfestu í núverandiEvrópu og Síberíu, Persíu og Indlandi – og ruddi síðar frum-
byggjum annarra málaætta undan sér í Ameríku, Ástralíu og víða um Eyja-
álfu. Í Afríku og mið- og austanverðri Asíu eru töluð mál annarra ætta; málin
á Madagaskar og í Indónesíu eru í sérstakri fjölskyldu, og til að rugla aðeins í
myndinni skjóta hin framandi finn-úgrísku mál upp kollinum í Lapplandi,
Finnlandi, Eistlandi, Ungverjalandi og hér og þar í austurvegi – og í Baska-
landi er töluð baskneska sem var líklega útbreidd á Íberíuskaganum áður en
fólk með indóevrópskt mál á
vörunum fluttist þangað.
Á sautjándu öld heilluðust
Íslendingar af hinni fram-
andi basknesku þeirra fjöl-
mörgu hvalveiðimanna sem
sóttu hingað. Hér voru tekin
saman basknesk-íslensk
orðasöfn sem eru ólíkt þekkilegri minning um samskiptin við Baska en Spán-
verjavígin 1615, þegar íslensk yfirvöld höfðu forystu um að myrða hér fjölda
baskneskra skipbrotsmanna sem urðu hælisleitendur og síðan útilegumenn á
Vestfjörðum eftir að bændum mistókst að koma þeim fyrir á bæjum sínum á
meðan beðið var eftir vorskipum.
Okkur finnst skyldleiki þjóða ráðast af skyldleika þeirra tungumála sem
þær tala – þótt ekki sé það ótvírætt. Við höllum okkur t.d. að norrænumæl-
andi löndum í þjóðarættrækninni þótt meirihluti landnámsmanna hafi komið
frá Bretlandseyjum og stór hluti fólks verið gelískumælandi og/eða tvítyngd-
ur – og menningin blönduð eftir því. Norrænu málin teljast germönsk í indó-
evrópsku fjölskyldunni, en gelísku málin eru keltnesk við hlið rómanskra
mála líkt og grískan. Þessar ættir mynda fylkingu andspænis slavneskum,
baltneskum og indóírönskum málum sem teygja sig austur um til Indlands.
Mikilvægi málaættanna kom í ljós um daginn þegar Hagstofan birti rann-
sókn á þjóðernisbundnum launamun hér á landi. Innflytjendur reyndust
lægra launaðir en við sem eigum íslensku að móðurmáli og launin lækkuðu
eftir því sem móðurmálið var fjær íslenskunni á ættartré málanna. Þannig
var norrænumælandi fólk aðeins lítillega lægra en íslenskumælandi, þau sem
töluðu önnur germönsk mál, keltnesk og rómönsk komu þar á eftir, en þriðju
í röðinni voru þau sem ólust upp við slavnesk og baltnesk mál. Vel þar fyrir
neðan var fólk sem talaði ekki einu sinni indóevrópsk tungumál.
Viðurkennt er að kyn hafi áhrif á launagreiðslur en það kom á óvart að
skyldleiki tungumála hafi líka forspárgildi um hvernig fólki er greitt fyrir
sömu vinnu hér á landi. Það minnir okkur á efnahagslegt mikilvægi málvís-
indanna og maður spyr sig af hverju launamisrétti sem ræðst af ólíkum móð-
urmálum launþega skuli ekki hafa komið meira við sögu í hinum yfirlýs-
ingaglöðu kjaraviðræðum undanfarnar vikur.
Borgað eftir indó-
evrópsku máli
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
Mismunun Hagstofan hefur birt
rannsókn á þjóðernisbundnum
launamun hér á landi.
Bakgrunnur þeirrar kjaradeilu sem lauk seintá miðvikudagskvöld með undirritun nýrrasamninga var ákvörðun Kjararáðs sálugaum kaup og kjör æðstu embættismanna
sumarið 2016 svo og um kjör alþingismanna og ráð-
herra haustið það sama ár. Þær ákvarðanir voru
ótvíræð vísbending um að fámennir hópar í sam-
félaginu væru byrjaðir að misnota aðstöðu sína sjálf-
um sér til hagsbóta á kostnað allra hinna. Sömu þró-
un mátti sjá í launakjörum æðstu stjórnenda
fyrirtækja á markaði sem aðallega eru í eigu lífeyr-
issjóða.
Síðustu tæp þrjú ár hafa staðið nánast linnulausar
umræður um þessar ákvarðanir og hvernig við skyldi
bregðast. Það dró ekki úr þeim umræðum þegar í
ljós kom að þessir fámennu hópar töldu að sambæri-
legar launahækkanir til annarra mundu setja efna-
hagslíf þjóðarinnar úr skorðum.
Viðbrögð núverandi ríkisstjórnar og stjórnarmeiri-
hluta á Alþingi voru þau að leggja Kjararáð niður og
málflutningur talsmanna ríkisstjórnarinnar bar þess
merki að þeir teldu að með því
hefðu þeir keypt sér frið.
Þegar upp var staðið frá
samningaborðinu á mið-
vikudagskvöld kom þessi bak-
grunnur ekkert við sögu sem
vekur þá spurningu hvort rík-
isstjórnin hafi „keypt sér frið“ með þeim fjölmörgu
aðgerðum sem boðaðar voru af hálfu ríkisvaldsins í
tengslum við lausn kjaradeilunnar. Væntanlega finn-
ur einhver fjölmiðill hjá sér hvöt til þess að spyrja
þeirrar spurningar næstu daga.
Þegar ríkisstjórnin kynnti upphaflegar hugmyndir
sínar um skattalækkanir sem engu máli skiptu í
þessu samhengi bentu þær ekki til þess að mikill vilji
væri til frekari aðgerða af hennar hálfu til að greiða
fyrir lausn kjaradeilunnar. Annað kom á daginn.
Þegar horft er á þessa atburðarás úr fjarlægð má
velta því fyrir sér hvort verkalýðsfélög og vinnuveit-
endur hafi í raun sameinast um kröfugerð á hendur
ríkisstjórninni með þessum árangri. Hinn möguleik-
inn er sá að VG og Framsóknarflokkur hafi sett
Sjálfstæðisflokknum stólinn fyrir dyrnar innan rík-
isstjórnar og gert honum ljóst að yrði ekki gengið til
móts við slíkar kröfur væri samstarfi flokkanna
þriggja lokið.
En þetta eru auðvitað hreinar vangaveltur.
Hvernig svo sem þessi atburðarás hefur orðið til
er ljóst að með hinum nýju kjarasamningum hefur
verið stigið skref í rétta átt í þróun samfélagsins.
Með þeim er viðurkennt að krafan um að lægst laun-
aða fólkið geti lifað af launum sínum var og er rétt-
mæt. Og jafnframt er viðurkennt að margvíslegar
kröfur sem uppi hafa verið í samfélaginu um nauðsyn
aðgerða í húsnæðismálum, um vexti og verðtrygg-
ingar, um vernd fyrir leigjendur, um félagslegar um-
bætur, eiga líka rétt á sér.
Allt eru þetta þættir sem eiga heima í umræðum á
Alþingi en af einhverjum ástæðum er það fyrst þeg-
ar þrýstingur kemur vegna kjaradeilu sem brugðizt
er við. Hvað veldur slíkum sofandahætti hjá alþing-
ismönnum? Er til staðar hjá þeim skortur á áhuga á
samfélagslegum umbótum? Gleymast skyldur við
kjósendur um leið og kjöri hefur verið náð? Alla
vega rifjast þær upp þegar kemur að næstu kosn-
ingum.
Þessi forsaga er rifjuð upp til að minna á að með
þeim kjarasamningum sem nú hafa verið gerðir er
ekki lokið því verkefni sem í ljós kom á árinu 2016
að er fyrir hendi. Hvort sem við viljum kalla þá hópa
sem reynt hafa að misnota aðstöðu sína á kostnað
allra hinna „hina nýju stétt“ eins og Milovan Djilas
gerði í samnefndri bók sinni eða „djúpríkið“ eins og
áþekkt fyrirbæri hefur verið
kallað víða um lönd á seinni ár-
um er ljóst að þá misnotkun
verður að stöðva.
Það eru ekki stjórn-
málaflokkarnir sem slíkir sem
ábyrgðina bera á þeirri mis-
notkun heldur fámennir hópar í forystu þeirra allra.
Og kannski er kominn tími á að sá „þögli meirihluti“,
svo vísað sé til frægra ummæla Richards Nixons,
fyrrverandi Bandaríkjaforseta, sem til staðar er inn-
an flokkanna láti að sér kveða innan þeirra og taki
þessa baráttu upp þar. Það er í krafti atkvæða þess
þögla meirihluta sem fólk situr á Alþingi.
En auðvitað er við ramman reip að draga eins og
Kjartan Valgarðsson, flokksmaður í Samfylkingu,
fékk að kynnast á flokksstjórnarfundi þess flokks um
miðjan marz þegar hann lagði fram tillögu þess efnis
að fella ætti úrskurð Kjararáðs haustið 2016 úr gildi.
Tillögunni var vísað til flokksstjórnar og mál-
efnanefndar til meðferðar í haust eða á næsta ári!
Tryggð við forystusveitir flokka er sterk hér og
vafalaust margar skýringar á því. Hún skipti veru-
legu máli á tímum kalda stríðsins svo að dæmi sé
nefnt. En sú tryggð hefur líka verið misnotuð af
þeim sem hafa notið hennar og þeirra umhverfi með
því að líkja því nánast við eins konar „landráð“ að
hafa aðra skoðun. Nær lagi er að segja að slíkar sak-
argiftir eigi við um þá sem misnota það traust sem
þeim er sýnt af pólitískum samherjum.
En hvað sem slíkum hugleiðingum líður er ljóst að
uppreisnarmennirnir í verkalýðshreyfingunni hafa
náð þeim árangri að hrinda nauðsynlegum þjóð-
félagsumbótum af stað. Og hvernig svo sem jákvæð
viðbrögð ríkisstjórnarinnar hafa orðið til fer ekki á
milli mála að með þessum málalokum hefur núver-
andi ríkisstjórn tryggt stöðu sína til loka kjör-
tímabils að svo miklu leyti sem slíkt er yfirleitt
hægt.
Samfélagsumbótum hrint af stað
Kannski er kominn
tími á hinn „þögla meiri-
hluta“ innan flokkanna.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
John Rawls, helsti hugsuður nú-tímajafnaðarstefnu, spyr, hvar
fátækt fólk sé best sett. Eflaust
svara sumir, að lítilmagninn búi við
skást kjör á Norðurlöndum, ekki
síst í Svíþjóð. Ekki er þó allt sem
sýnist. Þegar norrænu hagkerfin í
Norðurálfu, Svíþjóð, Danmörk,
Finnland, Noregur og Ísland, eru
borin saman við norrænu hagkerfin
í Vesturheimi, Alberta, Saskatchew-
an og Manitoba í Kanada og Minne-
sota og Suður- og Norður-Dakota í
Bandaríkjunum, kemur í ljós, að
meðaltekjur á mann eru almennt
miklu hærri í amerísku löndunum.
Munurinn er aðallega sá, að sumir
eru miklu ríkari í amerísku hagkerf-
unum. Kjör hinna tekjulægstu eru
svipuð. Tæki Svíþjóð upp á því að
verða 51. ríki Bandaríkjanna, þá
væri hún í röð tekjulægri ríkjanna.
Fróðlegt er og að bera saman
meðaltekjur Svía í Svíþjóð og
Bandaríkjamanna af sænskum upp-
runa. Árið 2008 voru þær 36.900 dal-
ir í Svíþjóð og 56.900 dalir í Banda-
ríkjunum, en þá voru meðaltekjur í
öllum Bandaríkjunum 46.500 dalir.
Allt segir þetta sömu sögu: Lægsta
tekjuþrepið er svipað á Norður-
löndum og á norðurslóðum Vest-
urheims, en tekjustiginn nær miklu
lengra upp. Með öðrum orðum eru
tækifærin miklu fleiri í Vesturheimi.
Sænsku leiðirnar eru líka þrjár,
ekki ein. Upp úr miðri nítjándu öld
náðu frjálshyggjumenn völdum í
Svíþjóð og beittu sér fyrir umbót-
um: Árin 1870-1936 óx sænskt at-
vinnulíf örast í heimi. Áður en jafn-
aðarmenn hrepptu völdin 1932 voru
lífskjör orðin góð og tekjudreifing
jöfn, eftir því sem þá gerðist. Fyrsta
sænska leiðin var fetuð árið 1870-
1970: Svíar bjuggu við svipaða
skatta og grannþjóðirnar og frjálst,
opið hagkerfi. Horfið var af þeirri
braut í tuttugu ár, 1970-1990, skatt-
ar stórþyngdir og atvinnulíf hneppt
í fjötra. Þetta hafði fyrirsjáanlegar
afleiðingar: Framkvæmdamenn
fluttust brott, störf sköpuðust að-
eins í opinbera geiranum, fjölmennir
hópar völdu bætur í stað vinnu. Þeg-
ar allt var komið í óefni sneru Svíar
við blaðinu, juku atvinnufrelsi og
lækkuðu skatta. Þriðja sænska leið-
in, sem farin hefur verið frá 1990, er
eins konar málamiðlun jafn-
aðarstefnu og frjálshyggju: Ekki er
gengið lengra í skattheimtu og
tekjujöfnun en atvinnulífið þolir, og
jafnframt er reynt að auka verð-
mætasköpun, til dæmis með einka-
rekstri skóla og sjúkrahúsa. Mættu
Íslendingar læra margt af reynslu
Svía.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Sænsku leiðirnar þrjár