Morgunblaðið - 06.04.2019, Blaðsíða 31

UMRÆÐAN 31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. APRÍL 2019
Ármúla 26 | 108 Reykjavík | Sími 578 4400 | heimilioghugmyndir.is
Sjöunda október
2006 stofnaði Vél-
stjórafélag Íslands,
Akk, styrktar- og
menningarsjóð vél-
stjóra og vélfræðinga.
Markmið m.a. að
styrkja rannsóknir á
vinnuumhverfi, aðbún-
aði og vinnuaðstöðu
vélstjóra og vélfræð-
inga ásamt námsefni og kennsluað-
ferðum vélstjóranáms. Vegna sam-
einingar Vélstjórafélag Íslands og
Félags járniðnaðarmanna 14. októ-
ber 2006 í VM-félag vélstjóra- og
málmtæknimanna kom fram í sam-
þykktum sjóðsins að þeim yrði ekki
breytt nema með samþykki meiri-
hluta vélstjóramenntaðra manna á
aðalfundi VM. Á aðalfundi VM 2011
var samþykkt tillaga stjórnar um að
sjóðurinn tæki ekki einungis til vél-
stjóramenntaðra manna, heldur til
allra félagsmanna VM sem fjölgaði
félagsmönnum Akks úr um 2.100 í
3.900, eða um 86%, sem rýrði hlut
þeirra sem fyrir voru, bæði hvað
varðaði framlög til nefndra verkefna
svo og vægi atkvæða þeirra, um allt
að 46%.
Fjöldi ágalla á samþykkt og
undirbúningi tillögunnar
Að mati undirritaðs voru margir
ágallar á undirbúningi og samþykkt
tillögunnar, m.a. hverjir greiddu at-
kvæði og hvernig tillagan var kynnt,
en sagt var að hér væri eingöngu
um nafnabreytingu að ræða sem
engin áhrif hefði á rétt núverandi
sjóðsfélaga. Málinu var stefnt fyrir
Héraðsdómi Reykjavíkur og þess
krafist „að engin gild breyting hafi
verið gerð á samþykktum sjóðsins á
nefndum aðalfundi“. Stefndu kröfð-
ust þess aðallega að málinu yrði vís-
að frá dómi sem hlýtur að segja
nokkuð um trú þeirra á mál-
staðnum.
Héraðsdómur Reykjavíkur kvað
upp dóm í málinu 23. des. 2015. Þar
var kröfu stefndu um frávísun hafn-
að á grundvelli þess að undirritaður
hefði ekki lögvarinn rétt til þess að
fá málið dómtekið en orðið í einu og
öllu við kröfu stefnanda.
Stefndu áfrýjuðu til Hæstaréttar
þar sem aðalkrafan var frávísun.
Hæstiréttur kvað upp dóm 7. des-
ember 2017 og vísaði málinu frá
dómi á þeirri forsendu að stefnandi
hefði ekki sýnt fram á að hann hefði
lögvarinn rétt til þess að fá málið
dómtekið. Í stjórnarskránni 72. gr.
er kveðið á um friðhelgi eignarrétt-
arins og í þeirri 73. um tjáning-
arfrelsið og að því megi einungis
setja skorður með lögum og þá í
þágu allsherjarreglu, öryggis o.fl.
Með nefndum breytingum á sam-
þykktum Akks var gengið freklega
gegn ákvæðum beggja þessara
greina. Lítum fyrst á eignarréttinn.
Félagsmenn Akks áttu rétt á fram-
lögum til rannsókna á vinnuum-
hverfi og aðbúnaði á vinnustöðum
þeirra ásamt námsefni og náms-
aðferðum vélstjórnarnáms. Almennt
er viðurkennt að möguleikar hvers
og eins til bættra kjara á vinnu-
markaði felist í hæfni hans til þess
að takast á við þau verkefni sem
honum eru falin hverju sinni. Af
sjálfu leiðir að þeim fjármunum sem
ætlað er til þess að auka hæfni við-
komandi á vinnumarkaði, bæta kjör
hans eru hans eign auka eigið virði
hans. Sömuleiðis þeim fjármunum
sem varið er til rannsókna á vinuað-
stöðu og aðbúnaði sem hlýtur að
leiða til breytinga til bóta sem leiða
ætti til færri sjúkdóma og aukinna
lífsgæða. Undir hvað annað en eign
er hægt að flokka fjármuni sem ætl-
aðir eru til nefndra verkefna.
Lítum á tjáningarfrelsið. Hvað
erum við að gera þegar
við greiðum atkvæði?
Við erum að tjá okkur
um ákveðið málefni. Í
nefndu tilfelli var dreg-
ið úr vægi atkvæða
þeirra sem fyrir voru í
sjóðnum um í kringum
46%. Er hægt að kalla
það annað en að tján-
ingarfrelsinu hafi í
þessu tilfelli verið sett-
ar skorður sem er í
andstöðu við 73. gr. stjórnarskrár-
innar. Að öllu þessu virtu er það mín
skoðun að með dómi Hæstaréttar
718/2016 hafi verið brotið gegn bæði
72. og 73. gr. stjórnarskrárinnar.
Það sem er einna daprast í málinu
er að réttarstaðan er mjög óljós. Af
hverju segir hópur gáfumanna, mál-
inu var bara vísað frá. Þannig er það
bara. Þá gleymist að Héraðsdómur
Reykjavíkur felldi dóm sem áður
hefur verið minnst á að und-
angengnum réttarhölum, málflutn-
ingi, vitnaleiðslum og tilheyrandi
þar sem nefnd breyting var numin
úr gildi. Það eina sem virðist ólög-
mætt er að stefnandi hafði ekki lög-
varinn rétt til þess að fá málið dóm-
tekið að mati Hæstaréttar.
Dómurinn sem slíkur uppfyllti öll
skilyrði, annað hefur a.m.k. ekki
komið fram hingað til.
Getur það samrýmst lögum?
Hver er nú réttarfarsleg staða fé-
laga í verkalýðsfélögum almennt á
Íslandi að gengnum þessum dómi
Hæstaréttar. Hún er í meg-
inatriðum sú að þeir eru réttlausir
gagnvart yfirgangi í eigin félagi þar
sem meirihlutinn getur knúið fram
það sem honum sýnist, beitt öllum
tiltækum brögðum án þess að hægt
sé að láta viðkomandi svara til saka.
Í þessu tilfelli lá fyrir að ekkert eft-
irlit var með því hvort fleiri greiddu
atkvæði en til þess bærir. Tillagan
var ekki kynnt í fundarboði á full-
nægjandi hátt. Villt var um fyrir
fundarmönnum með því að tillagan
hefði ekki önnur áhrif en nafna-
breytingu. Fundargerð var trúlega
rituð eftir á, aldrei frágengin lög-
formlega, þess í stað undirrituð af
stjórn félagsins sem er algjörlega
fráleitt þar sem á aðalfundum gerir
stjórnin félagsmönnum grein fyrir
verkum sínum.
Stéttarfélög eru valdastofnanir í
hverju samfélagi, þau starfa í um-
boða sinna félagsmanna, semja um
kaup og önnur kjör fyrir þeirra
þeirra hönd og annast samskipti við
stjórnarvöld. Það getur einfaldlega
ekki samrýmst 70. gr. stjórn-
arskrárinnar, um rétt manna til
þess að fá mál sín dómtekin að fé-
lagsmenn stéttarfélaga séu þar und-
anskildir.
Er starfsemi
stéttarfélaga utan
réttarkerfisins?
Eftir Helga
Laxdal
Helgi Laxdal
»Hæstiréttur útilokar
félagsmenn stétt-
arfélaga frá því að fá
niðurstöðu um hvort
eigið félag fari að sett-
um reglum um starf-
semi stéttarfélaga.
Höfundur er fv. yfirvélstjóri.
punkta60@gmail.com
Loðvíki 14. konungi
Frakka er eignuð setn-
ingin: „Ríkið, það er
ég.“ (fr. L’État, c’est
moi). Hefur þetta verið
haft til sannindamerkis
um alræði hans og eig-
ið mat á óskeikulleika.
Svo ekki sé talað um
sjálfsálit. Ekki er laust
við að orð sólkonungs-
ins sjálfumglaða rifjist
upp þegar hlýtt er á ís-
lenska seðlabankastjórann ræða
ávirðingar umboðsmanns Alþingis,
og annarra, á hendur honum. Sú
gagnrýni, sem umboðsmaður við-
hafði á opnum fundi stjórnskipunar
og eftirlitsnefndar Alþingis á dög-
unum, verður þó seint talin léttvæg
eða ómálefnaleg. Kannski að seðla-
bankastjóri líti svo á að: „Le Ban-
que Centrale, c’est moi?“ Spyr sá
sem ekki veit.
Orð Tryggva Gunnarssonar um-
boðsmanns Alþingis, sem er orðvar
maður, eru áfellisdómur yfir vinnu-
brögðum starfsmanna Seðlabanka
Íslands. Jafnvel hann gat ekki leynt
vonbrigðum sínum með vinnubrögð-
in og taldi starfsmenn bankans hafa
farið offari gegn Samherja. At-
hugasemdir á borð við böðlast á
borgurunum og tilraunastarfsemi
með refsiheimildir er ekki eitthvað
sem umboðsmaður Alþingis lætur
hafa eftir sér að óathuguðu máli.
Benti hann einnig á að það krefðist
ekki mikillar lögfræðikunnáttu að
lesa regluverkið, þetta snerist ein-
faldlega um íslenskukunnáttu.
Það er samt sem áður svo að orð
hans ættu ekki að koma á óvart því
Ragnar Árnason hagfræðingur og
fyrrverandi bankaráðsmaður í
Seðlabankanum hafði talað á svip-
uðum nótum.
Umboðsmaður Alþingis sá
ástæðu til að minna forsvarsmenn
Seðlabankans á að í jafnræðisreglu
stjórnsýsluréttar fælist ekki að ef
bankinn hefði brotið gegn einum
aðila ætti hann að halda áfram og
brjóta gegn öllum öðrum. Út á það
gengi jafnræðisreglan ekki.
Fyrir nákvæmlega sjö árum varð
gríðarlegt fjölmiðlafár þegar Seðla-
bankinn réðst inn í húsakynni Sam-
herja í fylgd starfs-
manna RÚV, sem
fyrir „hreina tilviljun“
voru mættir með
myndavélarnar. Í
framhaldinu fengum
við hvern fréttatímann
og Kastljósþáttinn á
fætur öðrum um ætluð
brot Samherja. Ráð-
herrar og aðrir voru
fljótir fram á völlinn
og virtust sannfærðir
um sektina þrátt fyrir
að félaginu sjálfu hefði
ekki einu sinni verið
kynnt tilefni húsleitarinnar. Helstu
heimildarmenn RÚV virðast hafa
verið Gróa á Leiti og systur hennar
og jafnvel var gengið svo langt að
klippa til viðtöl sem höfðu verið tek-
in í allt öðrum tilgangi mörgum
mánuðum áður svo þau pössuðu við
þá mynd sem RÚV vildi mála af
Samherja. RÚV sá ekki ástæðu til
að nefna að áður en viðtölin voru
tekin hafði starfsmaður fjölmiðilsins
lýst því yfir austur á fjörðum að
hann ætlaði sér að taka Þorstein
Má „niður“. (Hvað ætli það þýði á
blaðamannamáli?) Tilgangurinn
virtist því ekki hafa verið hlutlæg
frásögn heldur blóðþorsti. Þá læðist
jafnframt að manni sá grunur að
tilgangurinn hafi verið pólitískur
þegar horft er til þess að daginn
fyrir húsleitina var nýtt frumvarp
um stjórn fiskveiða kynnt. Minna
fer fyrir fjölmiðlafárinu nú þegar
seðlabankastjóri stendur með allt
niður um sig og heimtar launa-
hækkun áður en hann lætur af
störfum. Og þá hefur umboðsmaður
Alþingis kallað eftir því að aðkoma
RÚV að þessu máli verði skoðuð, ég
vænti þess að eftir því verði farið
og sá hluti málsins verði upplýstur
hið fyrsta.
En hvað stendur svo eftir, eftir
allan þennan málatilbúnað? Ekkert.
Nákvæmlega ekkert. Dómstólar
felldu stjórnvaldssekt á Samherja
úr gildi. Sérstakur saksóknari og
bankaráð sögðu Samherja hafa skil-
að meiri gjaldeyri til landsins en
honum bar og skattrannsókn-
arstjóri taldi enga ástæðu til að
skoða málið.
Seðlabanki Íslands stærir sig af
því á heimasíðu sinni að stofnunin
sé sjálfstæð og þurfi því ekki að
svara neinum. Ef seðlabankastjóri
ætlar að slá um sig með þeim hætti
þá skal hann líka axla ábyrgðina.
Það þýðir ekki núna þegar búið er
að afhjúpa afglöp hans að benda í
allar áttir og kenna öllum öðrum
stofnunum ríkisins um yfirganginn.
En það sem mér finnst sorgleg-
ast sem starfsmanni Samherja og
hafandi starfað við þessa atvinnu-
grein í að verða yfir 40 ár er um-
ræðan. Hún kristallaðist í upphafi
þessa ömurlega máls í því að það
væru bara glæpafyrirtæki sem
störfuðu í sjávarútvegi. Sleggju-
dómar í þá veru komu frá alls kon-
ar fólki sem sjálfsagt kýs að gleyma
þeim núna, en það mætti rifja þá
upp. Þá hefur það löngum verið vin-
sælt af fyrrverandi og núverandi
stjórnmálamönnum að hnýta í sjáv-
arútveg við hvert tækifæri og líf
sumra stjórnmálamanna virðist
hanga á þeim þræði. Það er rauna-
legt að sumir skuli finna sér fróun í
því að tala niður einu atvinnugrein-
ina sem Íslendingar eru fremstir í á
heimsvísu.
Við eigum að hlúa að sjávar-
útvegi svo hann megi dafna. Slíkt
er til hagsbóta fyrir allt samfélagið.
Fólk sem hefur ekkert annað til
málanna að leggja en niðurrif hefur
gott af því að taka sér frí frá op-
inberri umfjöllun – og jafnvel frí frá
opinberum störfum til frambúðar.
„Seðlabankinn, það er ég“
Eftir Pál
Steingrímsson »Kannski að seðla-bankastjóri líti svo á
að: „Le Banque Cent-
rale, c’est moi?“ Spyr sá
sem ekki veit.
Páll
Steingrímsson
Höfundur er sjómaður.
pall.steingrimsson@gmail.com
Allt um
sjávarútveg
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS