Dagblaðið Vísir - DV - 07.06.2019, Blaðsíða 34

34 7. júní 2019
F
immtudaginn 17. júlí árið
1930 sáu íbúar Reykjavík-
ur hlut, sem líktist helst
geimfari, fljúga í áttina að
borginni. Þetta var hið tignarlega
þýska loftfar, Graf Zeppelin, eða
eins og Íslendingar kölluðu það,
Zeppelin greifa. Hornfirðingar
höfðu fyrst séð farið og sendu til-
kynningu um það til Reykjavíkur. Í
blaðinu Fálkanum var skrifað:
„Hægt og hátignarlega færð-
ist hann nær og gljáði á grá-
an skrokkinn í sólskininu. Flaug
hann nokkurra stund mjög hægt
yfir borgina í stórum hringjum
og þótti öllum það fögur sjón og
mun hún flestum ógleymanleg er
sáu, enda hefir Ísland aldrei feng-
ið merkilegri heimsókn loftleiðis
en í þetta sinn. Stærð loftskipsins
er gífurlega mikil og sáu menn það
best af samanburði við „Súluna“
okkar, er hún sveimaði í kringum
skipið til þess að fagna því.“
Loftfarið hét formlega LZ 127
Graf Zeppelin og var smíðað
tveimur árum áður. Það var not-
að vel fram á valdatöku nasista en
flaug sína hinstu ferð árið 1937.
Alls flaug Graf Zeppelin 590 ferð-
ir. Farið var nefnt í höfuðið á upp-
finningamanninum og hönnuðin-
um Ferdinand von Zeppelin, sem
lést árið 1917.
Fánar voru dregnir að húni í
Reykjavík þegar Zeppelin greifi
flaug yfir borgina. Hélt það í norð-
ur og sást skömmu seinna frá
Akranesi. n
TÍMAVÉLIN
KÚLUNUM RIGNDI INN Í STJÓRNKLEFANN
Mörg ævintýri Þorsteins Jónssonar „Tíu urðu
fyrir byssu-
kúlum og slösuð-
ust. Þá eyðilögð-
ust tveir af fjórum
hreyflum vélar-
innar í skothríð-
inni.
LOFTFARIÐ GRAF ZEPPELIN Í REYKJAVÍK
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is
Þ
orsteinn Elton Jónsson er
hvað þekktastur fyrir að
hafa barist með breska flug-
hernum í seinni heimsstyrj-
öldinni. Hér á Íslandi var hann
kallaður Steini flug en í Bretlandi
Tony Jónsson. Hann átti enska
móður og vildi gerast orrustuflug-
maður en fékk þau svör hjá ræðis-
manninum hér að hann væri ekki
gjaldgengur í flugherinn vegna
þess að Íslendingar væru ekki að-
ilar að stríðinu. Átján ára fór hann
hins vegar pappírslaus til Bret-
lands og foreldrar hans beittu sér
fyrir því að hann fengi leyfi.
Í breska flughernum og Kongó
Tony var þjálfaður í Skotlandi og
fyrstu verkefnin voru að varpa
sprengjum yfir herstöðvar og
birgðastöðvar Þjóðverja í Frakk-
landi og Niðurlöndum. Síðar var
hann færður til Norður Afríku þar
sem hann skaut niður sínar fyrstu
vélar. Alls skaut hann átta vél-
ar niður á pappírunum, en Tony
sjálfur sagði síðar að þær hefðu
verið fleiri.
Eftir stríðið gerðist hann for-
maður Félags íslenskra atvinnu-
flugmanna og fyrsti formaður
Flugbjörgunarsveitarinnar. Ævin-
týrin héldu áfram að kalla í hann
og hann gerðist um tíma einka-
flugmaður Patrice Lumumba, for-
sætisráðherra belgísku Kongó.
Árið 1961 var Lumumba tekinn af
lífi í stjórnarbyltingu.
Bíafra
Mesta ævintýrið á flugferli Þor-
steins var hins vegar þegar hann
flaug í Loftleiðafluginu til Bíafra.
Árið 1967 braust út borgarastyrj-
öld í Nígeríu og Bíafrahérað lýsti
yfir sjálfstæði. Stjórnarherinn setti
héraðið í kví og íbúarnir sultu til
bana. Þá sendu kirkjusambönd
Vesturlanda neyðarvistir með flugi
til héraðsins.
Flugið var gríðarlega hættu-
legt því að nígeríski stjórnarherinn
skaut á vélarnar. Nokkrar þeirra
fórust fyrir vikið. Þurftu flug-
mennirnir oft að fljúga á nóttunni
og flugbrautirnar ekki lýstar upp
fyrr en rétt fyrir lendingu. Nokkr-
ir Íslendingar, þar á meðal Þor-
steinn, tóku þátt í því.
Kúlum rigndi inn í stjórnklefann
Þorsteinn flaug 413 sinnum til
Bíafra á tveimur árum, frá 1968
til 1970. Síðasta flug Þorsteins til
Bíafra var sérlega háskaleg þar
sem stjórnarherinn gerði árás.
Þorsteinn og hans fólk átti að
sækja 50 hjálparstarfsmenn sem
orðið höfðu innlyksa í bænum Uli.
Þegar komið var þangað voru þar
hins vegar innfæddir í vanda, af
báðum kynjum og öllum aldri.
Stjórnarherinn skaut að fólkinu
sem var drifið inn í vélina. Síðan var
rokið af stað. Tíu urðu fyrir byssu-
kúlum og slösuðust. Þá eyðilögð-
ust tveir af fjórum hreyflum vélar-
innar í skothríðinni. Þegar búið
var að loka vélinni beindist skot-
hríðin að stjórnklefanum sjálfum
þar sem flugmennirnir Þorsteinn
og Einar Guðlaugsson sátu.
Ein kúlan kom inn rétt við höf-
uð Einars. Önnur á handfang sem
splundraðist og Þorsteinn fékk
flís í höndina. Nokkrar fleiri kúl-
ur komu inn um stjórnklefann og
oft mátti litlu muna að sögn Þor-
steins. Hann lýsti þessu í ævisögu
sinni sem hann skrifaði snemma á
tíunda áratugnum.
Talið er að neyðaraðstoðin hafi
bjargað einni milljón mannslífa og
reynsla Þorsteins kom að góðum
notum. Bæði við flugið sjálft og til
að kenna yngri mönnum.
Eftir þetta ævintýri flutti Þor-
steinn til Lúxemborgar og starfaði
þar til ársins 1987. Alls flaug hann í
47 ár og skilaði 36 þúsund flugtím-
um. Þorsteinn lést árið 2001, átt-
ræður að aldri. n
Tignarleg sjón
Ægir 1. júlí 1930.