Dagblaðið Vísir - DV - 08.03.2019, Blaðsíða 48

48 8. mars 2019FRÉTTIR
E
ltihrellar eru yfirleitt með
persónuleikaröskun, ekki
geðsjúkdóm. Það veitir þeim
ánægju að hafa völd yfir
öðrum. Eltihrellir er yfirleitt skil­
greint sem manneskja sem eltir
og fylgist með annarri manneskju
á ákveðnu tímabili. Þetta er því
tegund af áreiti sem oftast hefur
þann tilgang að valda ótta. En svo
hefur enska orðið „stalking“ líka
verið notað yfir þá sem elta frægt
fólk sem það sækist eftir upplýs­
ingum um eða kynnum við, þá
er tilgangurinn ekki endilega að
valda ótta. Þetta er tegund af of­
beldi. Það er mikilvægt að gerend­
ur átti sig á að þeir eru að beita of­
beldi sem kann að hafa alvarlegar
afleiðingar fyrir þolendur.
Þetta hefur Margrét Valdimars­
dóttir, sem kennir tölfræði og af­
brotafræði við HÍ, og er sérfróð um
mál tengd lögreglu og afbrotum,
meðal annars að segja um elti­
hrella:
„Þeir hafa skort á hvötum sín­
um og það veitir þeim ánægju að
upplifa að þeir hafa völd yfir öðr­
um. Algengt er að eltihrellar hafi
almennt tilhneigingu til að beita
ofbeldi.“
En hvaða þekktir Íslendingar
hafa lent í þeirri erfiðu lífsreynslu
að vera eltir af ofbeldismönnum?
DV birtir hér nöfn og frásagnir
nokkurra þekktra Íslendinga. List­
inn er án efa lengri og þá er líklegt
að fjöldi Íslendinga hafi ekki opn­
að sig opinberlega um þessa erfiðu
lífsreynslu.
Á
sta Kristrún Ragnarsdóttir
og fjölskylda hennar máttu
þola alvarlegar hótanir og
ofsóknir frá nafnlausum
einstaklingi í tvö ár. Ásta er gift
tónlistarmanninum Valgeiri Guð­
jónssyni og eiga þau saman þrjú
börn. Lögreglan upplýsti málið á
sínum tíma en saksóknari neitaði
að gefa út ákæru, enda var eigin­
maður geranda vel tengdur inn í
dómskerfið. DV ræddi við Ástu,
sem áður hefur rætt málið við
Vikuna. Valgeir hefur einnig rætt
þetta áður við DV.
Átján bréf á tveimur árum
Nafnlaus hótunarbréf tóku að
berast laust fyrir aldamótin. Ásta
hafði áður starfað sem forstöðu­
maður við Námsráðgjöf Háskóla
Íslands í átján ár. Hún lenti þar í
átökum við þrjá starfsmenn sína
vegna persónulegra vandamála í
einkalífi þeirra og áfengisvanda.
Tveir þessara starfsmanna
höfðu til margra ára verið sam­
ferða henni í námi og nánir heim­
ilisvinir að auki áður en ósköp­
in skullu yfir. Á þeim tíma hafði
einnig nýr rektor tekið við sem tók
á málum með þeim hætti að Ásta
lét af störfum. Ásta hafði í gegn­
um árin verið ötull málsvari nem­
enda og náð að rétta hlut þeirra. Í
hugskotum þeirra sem bíða lægri
hlut í málum getur blundað undir
yfir borðinu reiði sem brýst stund­
um út á mismunandi vegu þegar
tækifæri gefst.
Skort á stuðningi við Ástu rek­
ur hún til slíkra viðbragða. Þessi
viðsnúningur leiddi til þess að
Ásta hætti hún störfum í háskól­
anum og hóf eigin ráðgjafarstofu.
Rétt eftir starfslokin fóru bréfin að
berast og Ástu grunaði í fyrstu að
þau kæmu frá einni af fyrrverandi
samstarfskonum hennar enda
voru fyrstu bréfin uppfull af fag­
legu níði.
Alls bárust þeim átján bréf
á tveimur árum. Þau innihéldu
hótanir um líkamsmeiðingar af
margvíslegum toga, íkveikju og
rætinn róg af ýmsu tagi. Bréfið
sem hratt rannsókn lögreglunnar
af stað af fullum þunga var metið
mjög alvarlegt en það innihélt
hvítt duft. Átta ára dóttir þeirra
opnaði bréfið. Ofsóknirnar höfðu
mikil áhrif á alla fjölskylduna,
ekki síst Ástu sjálfa.
„Þetta var morð, tilfinningalegt
morð. Þetta gerði það að verkum
að ég hrundi. Ég gat ekki verið
ein, gat ekki keyrt bíl og hætti að
mæta á mannamót. Hvar sem ég
var þurfti ég alltaf að hafa varann
á mér og hafa útleið. Börnin okk­
ar voru aldrei látin ganga heim úr
skóla. „Það að vita ekki hver ger­
andinn var, var sérstaklega erfitt,“
segir Ásta og það tekur mikið á
hana að rifja upp þennan tíma.
„Þetta eru ör sem aldrei gróa.“
Flokkaði og greindi hótanirnar
Ásta þurfti að leita sér læknis­
aðstoðar og hún segir það hafa
tekið hana mörg ár að geta orðið
virk í samfélaginu á nýjan leik.
Bakgrunnur hennar í fræðunum
hafi þó hjálpað við að takast á við
þetta.
„Þegar ég hugsa til baka stend­
ur upp úr sú mikla sorg að missa
af stórum hluta lífs barnanna. Ég
fór í veikindafasa og gat ekki veitt
þeim það sem móðir ætti að geta
veitt börnum og ótti minn smit­
aðist yfir á þau. Þessi ógn er svo
djúpstæð. Þú veist ekki hver er
þarna úti í myrkrinu og þú veist
ekki hvenær gerandinn ætlar í
raun að láta til skarar skríða og
láta verða að hótununum.“
Var hvert bréf jafn hræðilegt
eða vandist þetta?
„Nei, þetta vandist aldrei. Bréf­
in fóru í raun hríðversnandi.“ En
ég notaði minn faglega bakgrunn
til að rannsaka og flokka óhugnað­
inn sem stóð í bréfunum. Mér fór
að takast að greina í þeim megin
hótunarflokka. Einn þeirra laut að
grófum misþyrmingum, þá alltaf
faglegt níð, einn um manninn
minn þar sem spilað var inn á af­
brýðisemi og svo framvegis. Þegar
ég var byrjuð á að lesa bréfin og
greina efnið á þennan hátt náði ég
betri stjórn á óttanum og reyndi
að virkja hugann á rökrænum
forsendum. Þannig vann ég með
rannsóknarlögreglunni og með
hennar hjálp fikraði ég mig fram
veginn í leitinni að mögulegum
geranda. Tímaþáttur atburða sem
nýttir voru til að lýsa og tæta niður
persónu mína var líka mikilvægur
í greiningarferlinu. Það reyndist
mér mikill styrkur að geta tekist
á við tilfinningarnar rökrænt og
rætt og beitt skipulagðri hugsun.
Rannsóknarlögreglumaður sem
stýrði málinu reyndist mér ómet­
anlega vel og hann sýndi aðstæð­
um okkar allra einstakan skilning
og virðingu.“
Hvítt duft
Ásta er þakklát lögreglunni fyrir
það hvernig þessu máli var sinnt
og fylgt eftir. En lögreglan á jafn­
an erfitt með að takast á við mál
á borð við þetta sökum fjárskorts.
Rannsóknarlögreglan fylgdist
með þeim og vissi af þeirra máli.
Alvarlegasta atvikið var þegar
bréfið með duftinu barst á Ægis­
síðuna, þar sem fjölskyldan
bjó á þeim tíma. Þá var miltis­
brandsógnin í hámæli.
„Dóttir mín, þá átta ára, tók
bréfabunka upp og setti hann á
borðið í forstofunni. Þá fór duft út
um allt og hana fór að svíða í aug­
un og eldroðnaði í framan. Lög­
reglan og sjúkrabílar komu undir
eins og ég fékk algjört taugaáfall.
Það var verið að hræða okkur og
láta okkur halda að þetta væri
miltisbrandur, en við efnagrein­
ingu kom í ljós að þetta var sódi,
hjartarsalt og eitthvað fleira.“
Málið upplýstist en saksóknari
neitaði að taka það
Eftir tveggja ára ógn fengu þau
loks orðsendingu sem gat beint
leitinni á rétta braut. Barst þá
óhugnanlegur tölvupóstur, frá
Hotmail­netfangi, sem var látið
líta út eins og hann kæmi frá bróð­
ur Ástu. Í honum stóð að fylgst
væri með þeim í hverju horni.
„Við vorum með yndislega au­
pair stúlku sem fór þá upp á sitt
einsdæmi og tilkynnti póstinn til
„einelti á Hotmail“. Í fyrstu hafði
verið talið að ekki yrði unnt að
rekja sendinguna og til þess þyrfti
dómsúrskurð í Bandaríkjunum.
En sem betur fer brást Hotmail
skjótt við og því var hægt að rekja
IP­töluna. Við þá rakningu stað­
festist grunur minn sem ég hafði
rætt við lögregluna um. Við­
komandi hafði vitaskuld neitað.
Slóðin var sem sagt sem rakin og
viðkomandi þá tekin nauðug í
DNA­prufu sem sýndi samsvörun
gagnvart lífsýnum á tveimur bréf­
anna.“
Þannig var að viðkomandi
kona, sem er nú látin, var doktor
í sálfræði, en ekki ein af þeim
sem höfðu orsakað að Ásta hætti
í starfi forstöðumanns, heldur
kona sem átti harma að hefna frá
því fimmtán árum áður, þegar
Ásta hafði betur í faglegu máli
sem háskólarektor studdi Ástu í.
Rannsóknarlögreglan undirbjó
málið mjög vel og sendi til sak­
sóknara, en saksóknari vísaði
málinu frá.
Eiginmaður geranda var
hæstaréttarlögmaður, og annar
af starfsmönnum Námsráðgjaf­
ar sem Ásta hafði bent á í upp­
hafi, var stjúpdóttir fyrrverandi
ríkissaksóknara sem blandaði sér
í málið þegar sú ábending kom
upp.
Það var mikið áfall fyrir Ástu
og fjölskyldu hennar og augljós
sönnun á frændhygli og spillingu
í íslensku samfélagi þar sem nánd
og krosstengsl hafa mikil áhrif á
niðurstöður.
Nú var þetta augljóst hegn-
ingarlagabrot, hvaða svör fenguð
þið frá saksóknara?
„Að það væri ekki hægt að
staðfesta að verstu bréfin, sem
ekki fannst DNA á, væru frá sama
aðila. Þessi tvö bréf sem voru
með sýnunum á voru ekki með
beinum líflátshótunum, en engu
að síður mjög ógnandi og við­
bjóðsleg. Þótt IP­tala tölvunnar
sem Hotmail ­tölvupósturinn
hefði verið rakin til tölvu eig­
inmanns gerandans á heimili
þeirra hjóna, dugði það ekki til að
ríkissaksóknari teldi það nægar
sannanir til að ákæra í málinu.“
Áfall að mæta dóttur geranda
Ásta segist ekki í neinum vafa um
að gerandinn hafi átt við geðræn
vandamál að stríða, auk þess að
vera haldinn alvarlegum áfeng­
isvanda. Ásta hitti gerandann
aldrei eftir að þetta kom upp, en
vegir fjölskyldnanna áttu eftir að
skarast engu að síður.
„Tvö barna okkar völdu sálar­
fræði sem háskólanám og dóttir
okkar, sem fékk duftið úr bréfinu á
sig, er nú í framhaldinu í doktors­
námi í taugavísindum. Önnur
dóttir gerandans er í sama fagi og
samleið óhjákvæmileg. Sem betur
fer er ekki samasemmerki á milli
gjörða foreldra og barna þeirra
og í þessu tilfelli eru líkindin sem
dagur og nótt.“
Ásta segist hafa smám saman
náð að byggja sig upp með hjálp
góðs geðlæknis sem hún leitaði til
snemma í hótunarferlinu. „Lækn­
irinn er kona og mikill fagmað­
ur og enn í dag nýt ég hennar lið­
sinnis. Málið allt hefur markað
djúp spor hjá allri fjölskyldunni.
Ég er ekki ekki jafn illa á mig kom­
in í dag, en ég hef aldrei náð mér
að fullu.“
FRÆGIR ÍSLENDINGAR SEM HAFA
VERIÐ OFSÓTTIR AF ELTIHRELLUM
EINS OG Í HRYLLINGSMYND
– ÁSTA KRISTRÚN OG VALGEIR GUÐJÓNSSON
Kristjón Kormákur Guðjónsson
Kristinn Haukur Guðnason
kristinn@dv.is / kristjon@dv.is