Morgunblaðið - 20.06.2019, Blaðsíða 30

30 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. JÚNÍ 2019
VIÐTAL
Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
Eyrún Ólafsdóttir brautskráist sem
M.Ed frá Menntavísindasviði Há-
skóla Íslands um helgina. Lokaverk-
efni hennar er fyrsta meistaraprófs-
verkefni við HÍ, sem er sett fram á
íslensku táknmáli og tekur það á
fimmtu klukkustund í sýningu.
Verkefnið heitir „Byrjendalæsi
sem brú milli íslensks táknmáls og
íslensks ritmáls: Reynsla döff kenn-
ara“.
Verkefnið byggist á starfenda-
rannsókn sem Eyrún gerði á eigin
starfi í lestrarkennslu barna með
táknmál að móðurmáli 2012-2017.
Tilgangurinn var að þróa byrjenda-
læsi og laga það að þörfum döff nem-
enda. Rannsóknarspurningin var
hvernig best væri að nýta byrjenda-
læsi og samskipti við nemendur til
að þróa kennslufræði í lestrar-
kennslu heyrnarlausra. Leiðbein-
endur voru Karen Rut Gísladóttir
dósent og Hafdís Guðjónsdóttir pró-
fessor, báðar í kennslu- og mennt-
unarfræðideild.
Móðurmálið
Eyrún segir að til þessa hafi hún
skilað öllum verkefnum sínum á rit-
máli eins og aðrir nemendur. Þegar
leiðbeinendur hennar hafi stungið
upp á að hún skilaði meistaraprófs-
verkefninu á íslensku táknmáli hafi
hún haft ákveðnar efasemdir. Það
hafi aldrei verið gert. „En svo hugs-
aði ég með mér að það væri gaman
að láta á það reyna. Þetta er mitt
móðurmál og því gæti ég tjáð mig
hindrunarlaust. Í leiðinni gæti ég
sýnt samfélaginu að táknmál er full-
gilt tungumál og viðurkennt, ég gæti
kynnt það með þessum hætti.“
Faraldur rauðra hunda olli því að
Eyrún fæddist döff. „Ég nota orðið
döff í staðinn fyrir heyrnarlaus eða
heyrnarskertur enda er það eitthvað
sem tengist líffræði eyrans og mæl-
ingum en döff er skilgreining á
manneskjunni mér. Ég er hluti af
samfélagi döff þar sem okkar tungu-
mál krefst þess að við tölum saman
og myndum augnsamband. Þar hitti
ég mína jafningja, þar samsama ég
mig við fólkið mitt. Döff er því ekki
tengt því að ég heyri ekki heldur
manneskjunni Eyrúnu.“
Táknmál bannað
Skólaskylda fyrir döff börn var frá
fjögurra til 16 ára auk þess sem þau
gátu fengið tveggja ára viðbótar-
nám. Þegar Eyrún hóf skólagöngu
segir hún að hafi ríkt raddmáls-
stefna, svokölluð oral-stefna, og
táknmál verið bannað. Miklar nýj-
ungar hafi verið í heyrnartækjum og
því hafi henni verið gert að hlusta og
æfa sig í að tala.
„Markmiðið var að kenna okkur
og þjálfa okkur í því að tala en minni
áhersla var lögð á faggreinakennslu.
Þetta gekk þannig fyrir sig að ég og
kennarinn áttum að vera með hend-
urnar á hálsi hvort annars og ég átti
að finna þegar hann talaði. Hann átti
að æfa mig í að tala rétt. Mjög fáir
náðu þeim árangri að tala með þess-
ari aðferð þannig að oralisminn virk-
aði alls ekki í kennslu.“
Táknmálssamfélag
Eyrún segir að áður en hún
fermdist hafi orðið breytingar í
kennsluháttum. Umræða um tákn-
mál hafi aukist og byrjað hafi verið
að nota tákn. „Jafnaldrar mínir, sem
bjuggu á heimavist Heyrnleysingja-
skólans, lærðu táknmál af eldri döff
nemendum og við, sem bjuggum á
höfuðborgarsvæðinu, tókum eftir
þessu. „Þarna fór íslenskt táknmál
að verða til og við fórum að nota
táknmál meira til samskipta. Þá
valdi ég þá samskiptaleið að nota
táknmál frekar en talmál vegna þess
að táknmál gefur mér dýpt, upplýs-
ingar og möguleika á að tjá mig, en
upplýsingar í gegnum talmál og að
lesa af vörum eru svo takmarkaðar.
Með táknmáli hef ég fullt aðgengi að
samfélagi, að samskiptum, að tján-
ingu. Með táknmáli get ég rifist, rök-
rætt hlutina, við getum strítt hvert
öðru, en talmálið gefur mér svo
miklu minna.“
Uppgjöf
Þegar Eyrún var búin með grunn-
skólann velti hún fyrir sér hvað tæki
við. „Það var afskaplega lítið úrval
fyrir okkur döff. Það var helst hægt
að afla sér menntunar í Iðnskól-
anum. Ég sá mig ekki fyrir mér í
Iðnskólanum. Mig langaði til þess að
fara í venjulegan framhaldsskóla og
eftir að hafa lokið náminu í döff-
skólanum byrjaði ég í Fjölbrauta-
skólanum í Ármúla. Mig minnir að
við höfum verið sjö döff saman í
hópi. Það var enginn túlkur á þeim
tíma og við áttum bara að lesa af
vörum, þegar kennarinn talaði, og
reyna að glósa allan tímann. Það var
afskaplega lítið sem við gátum til-
einkað okkur af menntun og námi.
Stöðugt fækkaði í hópnum, þar til
við vorum tvær eftir. Við reyndum
að þrauka eitt ár í viðbót. Þá hætti
hin stúlkan og ég tók eina önn í við-
bót. Mig langaði svo mikið að klára
stúdentinn en ég var orðin svo
þreytt. Ég var ein, engin félagsleg
tengsl, þannig að ég hætti um jólin.“
Sveinspróf
Um hálfu ári seinna ákvað Eyrún
að fara í Iðnskólann því þar var þá
boðið upp á túlkun í fyrsta sinn.
„Annað stóð mér ekki til boða. Ég
fór í nám í prentsetningu og útskrif-
aðist með sveinspróf. Fann samt að
þetta hentaði mér engan veginn. Í
starfsþjálfunarnáminu fann ég að
starfið var mjög einhæft. Ég var
hálfsyfjuð allan tímann. Það voru
Byggir brú á milli íslensks
táknmáls og íslensks ritmáls
 Lokaverkefni til meistaraprófs við Háskóla Íslands í fyrsta sinn á íslensku táknmáli
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Verkefnið í höfn Frá vinstri: Margrét Baldursdóttir táknmálstúlkur, Eyrún Ólafsdóttir og Hafdís Guðjónsdóttir og Karen Rut Gísladóttir leiðbeinendur.
Óseyrarbraut 12, 220 Hafnarfirði | Klettagörðum 5, 104 Reykjavík | stolpigamar@stolpigamar.is
Gámaleiga
Er gámur lausnin fyrir þig?
Við getum líka geymt gáminn fyrir þig
568 0100
stolpigamar.is
HAFÐU
SAMBAND
Búslóðageymsla z Árstíðabundinn lager z Lager z Sumar-/vetrarvörur
Frystigeymsla z Kæligeymsla z Leiga til skemmri eða lengri tíma