Skessuhorn - 11.11.2015, Blaðsíða 42

MIÐVIKUDAGUR 11. NÓVEMBER 201542
Á hverju hausti í um aldarfjórðung
hefur verið haldin álaveisla í Ferju-
koti á bökkum Hvítár í Borgar-
firði. Glerálar, en svo nefnast seiði
ála ganga upp Hvítána og í Ferju-
kotssíkin sem liggja upp í Ferju-
bakkaflóann norðan Hvítár. Þar ala
þessir dularfullu fiskar aldur sinn
til fullorðinsára að þeir hverfa á
braut til hafs þar sem þeir hrygna
í Þanghafinu lengst suður í Atlants-
hafi. Lirfur og seiði rekur svo aftur
norður á bóginn með Golfstraumn-
um að ströndum Evrópulanda, þar
með talið Íslands. Svona er lífs-
hringur flestra Ferjubakkaálanna,
nema þá helst þeirra sem veiðast á
haustin og fara í álaveisluna hvaðan
þeir eiga ekki afturkvæmt.
Kúnstin að roðfletta ál
Það er eftirvænting í loftinu þegar
blaðamaður Skessuhorns ekur síð-
asta laugardagskvöld októbermán-
aðar í hlað í Grenigerði rétt ofan
við Borgarnes. Þar búa hjónin Páll
Jensson og Rita Bach. Undanfarið
hafa þau stundað álaveiðar í gildr-
ur í Ferjukotssíkjum til að útvega
hráefni í álaveisluna. Páll og Rita
eru fjölmörgum að góðu kunn. Þau
fluttust til Íslands fyrir um það bil
50 árum síðan, settust að í Borgar-
firði og hafa alið aldur sinn hér og
eru löngu orðin Íslendingar.
Páll stendur inni. Við hlið hans
á borði liggja nýveiddir álar, eitt-
hvað um 20 talsins. Páll er að slátra
þeim, gera að og roðfletta fyr-
ir veislu kvöldsins. Að roðfletta ál
er ákveðin kúnst þar sem roðinu
er rykkt af í heilu lagi eins og um
væri að ræða sokk á fæti. Páll ger-
ir þetta vönum höndum og legg-
ur álana í fat við hlið sér. Ef menn
kunna handtökin við að roðfletta þá
er einfalt mál að gera að álnum fyrir
matreiðslu. Þessir roðflettu álar við
hlið hans eru tilbúnir í matreiðslu.
Nú er ekkert í vegi fyrir því að hefja
hana.
Veislan orðin hefð
Rúmum klukkutíma síðar erum við
komin í Ferjukot. Eins og nafn-
ið gefur til kynna þá er það gamall
ferjustaður yfir Hvítá gegnt Hvít-
árvöllum en þeirri sögu lauk þegar
Hvítárbrúin var vígð 1928. Ferju-
kot er líka fornfræg laxveiðijörð.
Þar hafa miklir veiðibændur búið
með sínu fólki í áranna rás. Síð-
astur þeirra var Þorkell Fjeldsted.
Hann lést 18. nóvember í fyrra eftir
snarpa en harða baráttu við krabba-
mein. Þorkell sem oftast var kallað-
ur Keli af ættingjum og vinum, var
fjórði ábúandi í Ferjukoti í bein-
an karllegg af Fjeldsted-ætt. Hann
var mikill áhugamaður um veiði-
sögu og vatnanytjar. Þorkell byggði
meðal annars upp veiðiminja- og
sögusafn í gömlu bæjarhúsunum á
Ferjukoti til að miðla sögu veiða í
ám og vötnum fyrr á tímum í Borg-
arfjarðarhéraði.
Heba Magnúsdóttir, ekkja Þor-
kels, býr áfram í Ferjukoti. „Við
höfum haft álaveisluna sem árleg-
an haustviðburð í um 23 ár. Þetta
er fjölskylduviðburður. Keli fór
með Páli að leggja álagildrur og
svo héldum við veislu með börn-
um okkar, mökum þeirra og barna-
börnum. Við buðum síðan alltaf
einum hjónum utan fjölskyldunn-
ar. Í fyrra náði Keli að njóta henn-
ar með okkur rétt fyrir andlátið en
það var í fyrsta skipti sem við vor-
um bara við fjölskyldan. Við höf-
um haldið okkur við það einnig í ár.
Álaveislan í ár er haldin í minningu
Kela. Mér finnst mjög gott að hafa
einmitt svona viðburð sem hef-
ur skírskotun til veiðinytjanna og
heiðra þannig með því minningu
Kela og þess sem hann helgaði sig
mest í störfum sínum,“ segir Heba.
Veiddu álinn fyrst á
krepputímum
Í eldhúsinu á Ferjubakka er það Rita
Bach sem sér um að matreiða álana.
Hún hefur langa reynslu af því og
veit upp á hár hvernig á að gera hann
bestan. „Ég sker hann í bita, velti
upp úr smá rúgmjöli og steiki síðan
í smjöri. Svo bæti ég smá kryddi í,“
segir hún á meðan álabitarnir fruss-
ast í bráðnuðu smjörinu á heitri
pönnunni á eldavélinni fyrir framan
hana. Lyktin í eldhúsinu er himnesk
og kitlar bragðlaukana. Hún og Páll
maður hennar hafa nýtt sér álinn um
áratugaskeið. Á æskuslóðum þeirra í
Danmörku var hann eftirsótt mun-
aðarvara en Íslendingar kunnu ekki
að meta hann, eða kunnu kannski
bara ekki að matreiða þennan fisk
og borða hann.
„Við Páll fengum mjög mikið af
ál hér í síkjunum þegar við byrjuð-
um að veiða hann fyrst árið 1965.
Reyndar svo mikið að við urðum
leið á að borða hann en við höfð-
um ekki efni á að kaupa annan mat.
Á þessum árum var kreppa og at-
vinnuleysi á Íslandi. Erfiðir tímar.
En Kristján Fjeldsted leyfði okk-
ur að hafa álagildrur í Ferjukotssíkj-
unum. Þar gátum við veitt ála okkur
til matar. Fyrir okkur munaði mik-
ið um að geta veitt og nytjað álinn.
Við þekktum álinn frá Danmörku
og kunnum bæði að veiða hann og
matreiða en þarna var sjaldgæfara en
í dag að Íslendingar legðu sér hann
til munns,“ segir Rita. Hún bætir
því að henni þyki sem minnkað hafi
um ál í Ferjukotssíkjunum frá því
þau Páll voru að byrja að veiða hann
fyrst. „Þó hefur veiðin glæðst á síð-
ustu árum. Undanfarin þrjú ár hef-
ur hún verið betri heldur en hún var
fyrir fimm árum síðan. Álarnir eru
líka stærri núna.“
Vinsæll matur í
Danmörku
Páll Jensson eiginmaður Ritu segir
að þau hafi þekkt álinn vel frá Dan-
mörku. „Þegar ég var að alast upp
í Danmörku á árunum eftir seinna
stríð, var geysilega mikið af ál þar.
Miklar veiðar voru stundaðar og
mikill peningur í þessum veiðiskap.
Menn áttu sína staði þar sem þeir
veiddu. Maður sá oft bíla á vegun-
um sem voru með vatnstanka og
súrefni sem dælt var í vatnið í tönk-
unum. Þessir bílar fluttu lifandi ála
frá Danmörku til markaða sunnar
í Evrópu. Í dag er þetta nánast al-
veg búið. Það hefur dregið svo mik-
ið úr álagöngum og aflabrögðum í
dönsku álaveiðunum. Nú fer nánast
allur áll sem veiðist í Danmörku til
neyslu innanlands,“ segir hann. Páll
kann ekki frekari skýringu á hnign-
un álaveiðanna í Danmörku. „Það
hafa orðið einhverjar breytingar í
náttúrunni sem hafa valdið þessu.“
Við vitum minna um sveiflur í ála-
gengd á Íslandi því veiðar hafa ver-
ið svo stopular. Þó eiga þær rúm-
lega hálfrar aldar sögu í Ferjukoti.
„Skúli Pálsson heitinn fiskeldis-
bóndi á Laxalóni byrjaði fyrst að
veiða ála hér í Borgarfirði árið 1963
eða þar um bil. Hann lagði gildr-
ur víða. Vandamálið var þá helst að
það veiddist svo mikið af mink í þær.
Minkurinn skreið í gildrurnar á eftir
fiskinum. Til að byrja með var állinn
lagður í salt og síðan reyktur. Síðan
Álaveislan í Ferjukoti – í minningu Þorkels Fjeldsted
Hópurinn sem var í álaveislunni í Ferjukoti.
Vitjað um álagildrurnar fyrr í haust. Ljósm. grþ. Páll Jensson roðflettir álinn vönum höndum. Það er gert með því að ná taki á flipa af roðinu fremst á búknum. Roðinu er
síðan kippt af í einum rykk.
Hjónin Páll og Rita með fulla skál af álum sem nú eru tilbúnir á pönnuna.
Rita við að steikja álinn og ljúfan ilm leggur um húsið.
Nýsteiktur áll, algert sælgæti, sem tilbúið er á borð.