Skessuhorn - 11.10.2017, Side 24

MIÐVIKUDAGUR 11. OKTÓBER 201724
Margir þekkja sögu fótboltans
á Akranesi í seinni tíð, ekki síst
eftir að hið fræga gullaldarlið
gerði garðinn frægan á sjötta ára-
tug liðinnar aldar. En fyrir þann
tíma hafði knattspyrnan rutt sér
til rúms í þessu litla sjávarþorpi
og má rekja þá sögu allt aftur til
þriðja áratugarins þegar ungir
drengir lögðu hart að sér við að
safna fyrir fyrsta boltanum. Leiða
má að því líkum að landfræðilegir
þættir hafi ekki síst valdið því að
fótboltinn varð fljótt mjög vinsæll.
Víða voru sendin tún og sjálfur
Langisandur var frá náttúrunnar
hendi líklega besta æfingasvæði
landsins. Þetta skóp grunn knatt-
spyrnuiðkunar sem æ síðan hef-
ur einkennt fótboltabæinn Akra-
nes. Hér verður upphafið rakið;
brautryðjendanna minnst, fyrstu
fótboltavallanna og knattspyrnu-
félaganna sem ruddu brautina.
Hallgrímur í
Guðrúnarkoti
Ólafur Frímann Sigurðsson frá Sý-
ruparti, sem lengi var formaður
Knattspyrnufélags Akraness (K.A.)
og vann mikið brautryðjandastarf í
þágu fótboltans á Akranesi, skrifaði
m.a. í 25 ára afmælisblað félagsins
árið 1949:
„Hér á Akranesi var nokkuð
snemma byrjað að iðka knattspyrnu
(fótboltaleik, sem þá var kallaður)
og man ég eftir mörgum ánægju-
legum leikjum í þá daga, þegar ég
var lítill drengur, og er mér sérstak-
lega minnisstæður einn piltur, sem
var mun eldri en ég. Var það Hall-
grímur Jónsson, Sveinssonar prófasts
frá Guðrúnarkoti. Hann hafði í eigu
sinni bolta, sem við notuðum, og var
venjulega farið í fótboltaleik á Guð-
rúnarkots-túninu eða niðri á Breið.
Ef við komum 5 til 6 saman, var
venjulega skipt þannig að Hallgrím-
ur var einn á móti okkur, vegna þess
að hann var eldri, og hafði í leikni
ákaflega mikla yfirburði fram yfir
okkur. Það má segja að Hallgrímur
Jónsson hafi verið með þeim fyrstu,
er hér iðkuðu knattspyrnu, og vakti
áhuga á þessari íþrótt. Hallgrímur
var ágætur íþróttamaður: Sundmað-
ur góður, glímumaður, taflmaður og
knattspyrnumaður. Þannig var knatt-
spyrnan fyrst iðkuð, ekki alltaf eftir
settum reglum, en áhuginn var mik-
ill, hver stund notuð til þess að fara af
stað með boltann, og ég held að eng-
in íþrótt hafi hrifið mig eins mikið,
en á þeim árum kynntist maður ekki
fjölbreyttu íþróttalífi“.
Hallgrímur var fæddur á Mið-
teigi (Guðrúnarkoti) 1. júlí 1899.
Foreldrar hans voru Jón A. Sveins-
son, prestur í Görðum á Akranesi og
k.h. Halldóra Hallgrímsdóttir, Jóns-
sonar, hreppstjóra í Guðrúnarkoti.
Hallgrímur var í Bændaskólanum
á Hvanneyri árið 1919 og tók próf
þaðan. Hann var bóndi á Miðteigi
1919-25. Hallgrímur var vel gefinn
og vel íþróttum búinn, var m.a. úr
hópi fræknustu glímumanna Íslands
á sinni tíð. Bústýra Hallgríms frá
1923-25 var Hólmfríður Helgadótt-
ir frá Lykkju. Hallgrímur fór utan til
lækninga og lést í þeirri ferð, 9. nóv.
1930, aðeins 31 árs að aldri. Hall-
grímur var aðalhvatamaður að stofn-
un Íþróttafélagsins Harðar Hólm-
verja nokkru eftir 1910, ásamt Eyjólfi
Jónssyni í Bræðraborg og Sigurdór
Sigurðssyni, en það félag iðkaði eink-
um íslenska glímu og sund. Félagið
starfaði nokkuð fram yfir 1920 og
hélt nokkur íþróttamót, m.a. vestur á
Grenjum á Akranesi 27. júní 1920.
Fyrstu fótboltavellirnir
Einn fyrsti túnbletturinn á Skag-
anum þar sem strákarnir æfðu fót-
boltaleik var neðst í þorpinu, fyr-
ir ofan bæinn Breið, en Breið var
sennilega fyrsta jörðin, sem var skipt
úr jörðinni Skaga. Þetta tún var
því skammt fyrir ofan neðsta býli
byggðarinnar. Upp af Skarfavörinni
sem var þar skammt undan var stór
tjörn, sem hét Breiðartjörn. Þar
mun einnig hafa verið glatt á hjalla
á vetrum á skautum og leggjum, en
eins og margir aðrir gamlir leikstað-
ir unga fólksins á neðri Skaganum
er hún nú horfin með öllu. Neðst
í túninu á Lambhúsum (nú Vestur-
götu 20), var lengi fram yfir alda-
mótin 1900 nokkuð stór tjörn sem
kölluð var Hestbúðartjörn. Þeg-
ar hún var ísi lögð var hún mikið
notuð fyrir skautasvell. Var þá oft
hægt að fara á skautum samhang-
andi yfir allar mýrar ofan á Breið-
artjörn, sem þá náði alveg heim að
Breiðarhúsi. Annar leikvöllur með
bolta var Guðrúnarkotstúnið þar
sem áðurnefndur Hallgrímur Jóns-
son átti heima, en þetta tún er fyrir
neðan þar sem húsin nr. 14 og 16 við
Háteig standa nú.
Tún og sandar
Hentugustu staðir til boltaleikja og
íþróttaiðkana voru túnin og sand-
arnir á Akranesi. Túnin voru oftast
afgirt svæði og hörð undir fót, ólíkt
mýrum og melum sem voru votlend
og hentuðu því ekki fyrir hlaup eða
boltaleiki. Einnig voru sandasvæðin
oftast hentug til leikja, auk þess sem
fjörusandur eins og t.d. Langisand-
ur var oftast snjóléttur vegna sjáv-
arfalla (flóð og fjara). Unglingarn-
ir byrjuðu því leiki sína á Sandinum
um leið og útfallið byrjaði. Langis-
andur var um langt árabil æfinga-
völlur knattspyrnumanna Akraness,
m.a. gullaldarliðsins á seinni hluta
síðustu aldar, en Sandurinn var í þá
daga rennisléttur og víðáttumikill.
Akranes var á árum áður frægt
fyrir góðar kartöflur, en það stafaði
af því að garðarnir voru oft sand-
garðar þar sem ekki mikil mold var
í bland. Var þetta sérstaklega á neðri
Skaganum. Mörg nöfn og örnefni
benda til þess að sandur hafi verið
víða. Tveir bæir voru í byggð niðri á
Breið uppúr 1700 og hétu Syðra og
Vestra Sandgerði. Síðar var hús við
Akursbraut 24, sem nefnt var Sand-
gerði; einnig annað við Suðurgötu
60 sem nú er búið að rífa.
Sandabær var byggður árið 1841,
en hann lagðist í eyði árið 1908.
Hann stóð ofarlega í Bjargstúni, rétt
sunnan við Brunnastaði (Laugar-
braut 19), sem síðar voru byggðir.
Akrafell var sennilega nálægt því sem
Sandabærinn stóð, eða þar sem nú
er Víðigerði 2. Þá má nefna Sand-
abæina við Krókalón, Mið-Sanda
(Krókatún 2, svokallað Ljósuhús),
Vestri-Sanda (Krókatún 4), en það
hús er nú uppi í Görðum og Eystri-
Sanda (Vesturgötu 55), hús sem flutt
var á Presthúsabraut 36. Þá var bær-
inn Hjallasandur byggður árið 1840,
en hann mun hafa staðið u.þ.b. þar
sem húsið Deildartún 9 er nú.
„Uppi á Söndum“
Svæðið bæði sunnan og norðan nú-
verandi Skagabrautar var einu nafni
kallað Sandar, og ber Sandabrautin
nafn af því. Einn fyrsti fótboltavöll-
urinn sem K.A. og Kári fengu til af-
nota var „uppi á Söndum,“ skammt
fyrir sunnan Hól, u.þ.b. þar sem
verkamannabústaðirnir við Há-
holt eru nú, nr. 17 til 31. Völlurinn
uppi á Söndum var umkringdur kál-
görðum á alla vegu og var í alla staði
ófullnægjandi og oft blautur, og var
því leitað til hreppsnefndarinnar um
nýtt vallarsvæði. Brást hún vel við
og lét félögunum í té vallarsvæði á
Jaðarsbökkum. Vorið 1934 byrjuðu
sjálfboðaliðar úr K.A. og Kára að
vinna við nýja völlinn.
Túnin
Auk túnanna sem fyrr voru nefnd,
við Breið og Guðrúnarkot, voru
margir túnblettir notaðir til bolta-
leikja. Á svæðinu milli Lambhúsa-
sunds og Krókalóns var á fyrri hluta
seinustu aldar stórt svæði samliggj-
andi túna, en þau voru Bakkatún,
Deildartún, Böðvarstún og Grund-
artún. Þar léku sér með bolta marg-
ir af frægustu knattspyrnumönn-
um landsins á sínum tíma; nægir að
nefna bræðurna á Reynistað með
Rikka í broddi fylkingar, Halldór
Sigurbjörnsson, Donna, sem átti
heima á Deildartúni 7, Dagbjarts
Hannessonar, Péturs Georgssonar
og Sveins Teitssonar sem allir ólust
upp í nágrenninu og spiluðu bæði
fyrir Akranes og landsliðið. Merk-
urtúnið var einnig mikið notað til
æfinga og þar áttu margir kappar
sín fyrstu spörk. Fleiri tún og blett-
ir voru einnig notaðir eftir því sem
byggðin færðist ofar.
Félög stofnuð
Guðmundur Sveinbjörnsson, einn
af stofnendum og fyrstu formönn-
um Kára skrifar árið 1947 í 25 ára
afmælisblað félagsins grein sem
nefnist „Á tímamótum“:
„Það má segja, að sérhvað hafi
sína forsögu og að atburðaröðin
sé til orðin vegna einhvers, sem á
undan er gengið. Árið 1922 komu
tíu ungir piltar saman til þess að
stofna knattspyrnufélagið Kára. Er
hægt að segja, að forsaga þessarar
félagsstofnunar sé til orðin vegna
hversdagslegs atviks. Séra Friðrik
Friðriksson, einn besti félagi unga
fólksins hélt barnasamkomu í kirkj-
unni hér á Akranesi og talaði um
knattspyrnufélagið Val, starf þess
og tilgang. Ég sem stofnandi Kára
held því hiklaust fram að þessi sam-
koma séra Friðriks og sá eldmóð-
ur og skilningur á barnssálinni sem
fram kom hjá honum eins og alltaf
hefur verið hans einkenni, sé for-
sagan að stofnun Kára.“
Upphaf fótboltans á Akranesi
í samantekt Ásmundar Ólafssonar
Sjómannadagurinn 1961. Fótboltakeppni í sjóstökkum á Merkurtúni. Ljósm. Ólafur Árnason.
Glímukappar: Til hægri er Hallgrímur í Guðrúnarkoti, einn frumherja fótboltans
á Akranesi. Til vinstri er Eyjólfur Jónsson (1891-1967) í Bræðraborg, landsfrægur
glímukappi. Ljósm. Árni Böðvarsson.
Breiðarbærinn um 1918. Bæjarhúsin voru byggð 1874 og Akranesvitinn 1918.
Túnbali ofan við bæinn, en hlaðnir grjótgarðar austan og vestan við hann til
varnar sjógangi. Hér var einn fyrsti túnbletturinn á Skaganum þar sem strákar
æfðu fótbolta. Ljósm. Haraldur Böðvarsson.
Ásmundur Ólafsson.