Skessuhorn - 31.10.2018, Blaðsíða 27

MIÐVIKUDAGUR 31. OKTÓBER 2018 27
Guðmundur Pétursson Bjarnason
var fæddur á Sýruparti á Akranesi 23.
febrúar 1909. Foreldrar hans voru
Bjarni Jóhannesson útvegsbóndi á
Sýruparti og kona hans Sólveig Frey-
steinsdóttir. Guðmundur átti lengst
af heima á Sýruparti og starfaði sem
netagerðarmaður og fiskmatsmað-
ur á Akranesi, auk þess sem hann
gerði út bátinn Bjarna Jóhannesson
í félagi við bróður sinn Ástvald. Árið
1989 gaf Guðmundur Byggðasafn-
inu í Görðum, Neðri Sýrupartsbæ-
inn, sem var elsta varðveitta íbúðar-
húsið á Akranesi. Guðmundur var
einn af stofnendum Knattspyrnu-
félagsins Kára 1922 og einnig Tafl-
félags Akraness 1933. Hann var bú-
settur á Dvalarheimilinu Höfða sein-
ustu árin og lést 25. febrúar 2006, 97
ára að aldri. Guðmundur var ákaf-
lega hógvær og neitaði alfarið á sín-
um tíma að veita viðtöl í fjölmiðlum.
Hann var ókvæntur og barnlaus.
Hvatningarverðlaun til
efnilegra ungmenna
Guðmundur sýndi skólaæsku Akra-
ness mikinn áhuga með því að stofna
sjóð til verðlaunaveitinga þeim nem-
endum sem fá hæstu einkun við
burtfararpróf úr Brekkubæjarskóla,
Grundaskóla og Fjölbrautaskóla
Vesturlands ár hvert. Tilgangurinn
hans var að hvetja til áhuga og iðni
við nám. Fyrst var úthlutað úr sjóðn-
um árið 1995. Einnig naut frændfólk
hans góðs af gjafmildi hans.
En Guðmundur stofnaði einnig
verðlaunasjóð við Háskóla Íslands.
Fyrst var úthlutað úr Verðlauna-
sjóði Guðmundar P Bjarnasonar
við HÍ árið 2000 og frá því ári og til
2018 hafa yfir 40 afburðanemend-
ur HÍ hlotið verðlaun fyrir árangur
í eðlis- og efnafræði og hefur verð-
launaupphæðin verið á bilinu frá 200
þúsund til ein milljón króna í hvert
sinn. Styrkþegar HÍ að þessu sinni
eru Bergþór Traustason nemandi í
verkfræðilegri eðlisfræði og Sigríður
Stefanía Hlynsdóttir fyrir efnafræði.
Viðurkenning til
afburðanemenda
Það var árunum 1997 til 2000 að
Guðmundur gaf 45 miljónir til sjóðs
sem nota skyldi til að styrkja efnilega
útskriftarnemendur í eðlis- og efna-
fræði við Háskóla Íslands, en Guð-
mundur ákvað að styrkja nemendur í
þessum greinum eftir að hann hafði
séð í umfjöllun um útskrift kandidata
frá Háskóla Íslands hve fáir nemend-
ur útskrifuðust úr eðlisfræðiskor og
efnafræðiskor. Vildi hann gera það
sem hann gæti til að stuðla að því að
nemendum í þessum skorum myndi
fjölga. „Þetta er með veglegustu gjöf-
um sem hafa borist Háskóla Íslands
frá einstaklingi,“ sagði Guðmund-
ur G. Haraldsson, prófessor í efna-
fræði og formaður stjórnar sjóðsins.
Guðmundur hélt áfram við verð-
launaveitinguna nýverið og sagði:
„Þá hafði hann samtals sett í sjóðinn
um 45 milljónir króna og var gjaf-
mildi gamla mannsins á Akranesi og
metnaður gagnvart sjóðnum hreint
með ólíkindum. Eignastaða sjóðs-
ins var komin á sjöunda tug milj-
óna þegar kreppan skall á. Auðvitað
varð sjóðurinn fyrir áfalli, sem þó
hefði getað orðið umtalsvert meira,
því ávöxtunarstefnan var varkár. Út-
hlutunarreglur sjóðsins voru mjög
strangar og gerðu ráð fyrir að allt að
helmingi ávöxtunar hvers árs um-
fram verðtryggðan höfuðstól að frá-
dregnum rekstrarkostnaði við sjóð-
inn mætti veita í verðlaun, en hinn
helmingurinn skyldi leggjast á höf-
uðstólinn. Nú er eignastaða sjóðsins
þrátt fyrir allt komin upp í tæpar 87
miljónir króna“.
Langtíma sparsemi
Útgerðarárin voru Guðmundi oft
erfið eins og fleirum á þessum árum,
um og eftir miðja öldina, og tjáði
hann mér að hann hafi verið nán-
ast eignalaus þegar hann hætti að
gera út um 1960. Í 40 ár frá 1960 til
2000 tókst honum, sem venjulegum
launþega með mikilli útsjónasemi
og framsýni, að safna saman ótrú-
lega gildum sjóðum, sem hann veitti
úr til styrktar efnilegum nemendum.
Þessi eiginleiki hans hans minnti
helst á það þegar góður skákmað-
ur horfir á nokkra leiki fram í tím-
ann; hann var reyndar ágætur tafl-
maður. Guðmundur sparaði skyn-
samlega, m.a. með því að fjárfesta í
hlutabréfasjóðum.
Partarnir á Akranesi
Guðmundur var fæddur og uppal-
inn á einhverju erfiðasta svæðinu á
Skipaskaga, svokölluðum Pörtum,
sem voru Sýrupartur og Bræðrapart-
ur, en það má segja að bæirnir þarna
neðst á Skaganum hafi staðið nánast
í flæðarmálinu, fyrir opnu hafi þar
sem sunnanáttirnar ollu oft þung-
um búsifjum, m.a. í Básendaveðrinu
þegar svæðið ásamt Breiðinni fór allt
á kaf í sjó.
Þrátt fyrir þetta, eða einmitt þess
vegna, hafa í gegnum tíðina, bæði á
dögum árabátanna og síðar vélbát-
anna komið úr þessu umhverfi, sér-
stakt dugnaðarfólk, bæði konur og
karlar, kunnir formenn og aflaskip-
stjórar, útgerðar- og verslunarmenn,
sem gerðu garðinn frægan. Guð-
mundur var ákaflega sparsamur og
ekki sáttur við eyðslusemi samborg-
ara sinna; hann áleit það t.d. höf-
uðsynd að fleygja matarafgöngum.
Guðmundur var góðviljaður eins og
komið hefur fram. Hann var marg-
fróður um gamla tímann og taldi að
unga fólkið ætti oftar að kynna sér
reynslu og hugmyndaheim forfeðr-
anna, þá myndi vel fara.
Sýrupartur
Skýringartilgátur um nafnið Sýrup-
artur eru margar. Sýr er heiti á kven-
svíni, gyltu; einnig er það eitt nafna
Freyju úr goðafræðinni. Þessar til-
gátur eru ólíklegar. Ein líkleg skýr-
ing er sú að í flóðum gekk mikið af
sjávarþangi á land á Pörtunum, sýrði
jarðveginn og myndaði súra lykt.
Þessi tilgáta er ekki ólíkleg, en önn-
ur er líklegri:
Áður en farið var að nota kaffi
var ekki um annan drykk að ræða í
verstöðvum en sýrublöndu og var
sýra hluti lögútgerðar frá 16. öld.
Elsta dæmi um að sýra sé lögútgerð
virðist vera í fógetaútreikningi frá
1548. Þar segir að 2 og hálf tunna af
sýru skuli fylgja tólf- og teinæringi,
ein tunna áttæringi og hálf tunna
þriggja og fjögurra manna förum.
Sýruker voru ýmist í búri eða í sér-
stöku hýsi, og tóku kerin oft margar
tunnur eða kvartil (svokölluð anker).
Ekki er ólíklegt að einhver Sýrup-
artsbæjanna hafi verið útbúinn með
slíku búri eða hýsi, og því tekið nafn
sitt af því.
Ásmundur Ólafsson tók saman
Verðlaunasjóður Guðmundar P. Bjarnasonar
á Sýruparti
Pennagrein
Guðmundur P. Bjarnason
fyrir utan hús sitt
að Sýruparti.
Ljósm. Árni S. Árnason
(Ljósmyndasafn
Akraness).
Neðri-Sýrupartur komin að Byggðasafninu í Görðum. Ljósm. Gerður J. Jóhannsdóttir.
Frá afhendingu úr verðlaunasjóðnum í HÍ. Frá vinstri: Jón Atli Benediktsson
rektor HÍ, Hafliði Pétur Gíslason prófessor í eðlisfræði við HÍ og fullltrúi í stjórn
verðlaunasjósins, Sigríður Stefanía Hlynsdóttir verðlaunahafi 2018 (lífefnafræði),
Bergþór Traustason verðlaunahafi 2018 (eðlisfræði), Guðmundur G. Haraldsson
prófessor í efnafræði við HÍ og formaður stjórnar verðlaunasjóðsins, Eiríkur Dór
Jónsson fulltrúi Arion banka í stjórn sjóðsins og Sigurður Magnús Garðarsson
forseti verkfræði- og náttúruvísindasvið HÍ.
Annar fundur Jóku kvenna, félags
kvenna í atvinnurekstri á Akranesi
og í nágrenni, var haldin þann 24.
september síðastliðinn á Café Kaju.
Tekið var á móti Jóku konum með
nýrstárlegum engiferdrykkjum og
öðru góðgæti. Fundurinn hófst á
kynningu á fyrirtækinu Kaja organic
ehf en það sérhæfir sig í lífrænum
matvælum og má skipta starfsemini
í fjórar einingar. Fyrst ber að nefna
heildsöluna Kaju organic sem sér
um innflutning, pökkun og dreif-
ingu. Verslunina Matarbúr Kaju sem
sérhæfir sig í sölu á lífrænum mat-
vælum eftir vigt og umhverfisvæn-
um hreinlætisvörum. Café Kaja sem
sérhæfir sig í lífrænum kaffidrykkj-
um, heilsusamlegra meðlæti, og út-
leggst sem Pescatarin staður eða
fiskur, grænmeti og vegan. Fjórði
hluti fyrirtækisns er svo þróunar- og
framleiðsluhlutinn en í dag er fram-
leitt undir vörumerkinu Kaja ferskt
pasta, frækex og vegan tertur.
Margt fróðlegt kom fram í kynn-
ingunni ekki síst kom það á óvart
hversu mikil áhrif Costco hefur haft
á markaðinn en eftir samfelldan vöxt
fyrirtækisins síðastliðinn fimm ár er
horft á um 30% samdrátt á inn-
flutningi á síðasta ári. Mikil sam-
þjöppun er í matvælageiranum og
ekki útséð hver lendingin verður.
Af þessum sökum hefur verið lögð
meiri áhersla á framleiðslu sem hef-
ur skilað fyrirtækinu sambærilegum
tekjum og árið áður. Hjá Kaju org-
anic eru í dag sjö starfsmenn í tæp-
um fjórum stöðugildum. „Jóku kon-
ur þakka móttökurnar og minna á
að alltaf er hægt að ganga í félagið
en í dag eru 30 konur skráðar. Næsti
fundur verður mánudagskvöldið 29.
október kl. 20, en kynning verð-
ur á starfsemi þeirra aðila sem eru
í gamla Landsbankahúsinu,“ segir í
tilkynningu frá Jókunum.
mm
Jókur kynntu sér starfsemi Café Kaju