Heimsmynd - 01.06.1990, Blaðsíða 37

ODD STEFÁN
að er ógnvænleg stað-
reynd sem við okkur Is-
lendingum blasir í byrj-
un árs 1990. Sjálfsmorð-
um ungs fólks hefur
fjölgað. Samkvæmt upp-
lýsingum þeirra sem
einna best þekkja til
hafa tuttugu Islendingar
valið þessa leið út úr
erfiðleikum sínum á
fyrstu fjórum mánuðum
ársins. Þegar þessar töl-
ur eru bornar saman við
tölur fyrri ára má glöggt sjá hversu mikil
aukningin er. Árið 1960 voru þeir þrett-
án sem féllu fyrir eigin hendi. Tíu árum
síðar, árið 1970, voru þeir tuttuguogsjö
og þrjátíuogfimm árið 1988. Haldi svo
áfram sem horfir verða þeir orðnir um
sextíu sem hafa horfið yfir móðuna
miklu á þennan skelfilega hátt í lok árs-
ins. Tölur þessar segja þó eingöngu til
um fjölda skráðra sjálfsvíga, en gera
verður ráð fyrir að þau séu fleiri. Aðeins
þau dauðsföll þar sem sannað er að um
sjálfsvíg sé að ræða eru skráð sem slík.
Hvað er það sem knýr tæplega tvítug-
an menntaskólanema eða margra barna
foreldri til að segja skilið við þetta líf?
Til að taka ákvörðun sem særir ástvini
og bindur enda á líf sem okkur, sem eftir
stöndum, finnst hafa átt eftir að gera og
sjá svo margt? ,,Við megum ekki gleyma
því að það er til fólk sem aldrei hefur lið-
ið vel og að það getur hent alla að líða
svo illa á einhverri stundu að hann eða
hún eygi enga von og sjái enga birtu
framundan," segir Páll Eiríksson, geð-
læknir og einn af stofnendum Samtaka
um sorg og sorgarviðbrögð.
„Vitanlega er eitthvað mikið að hjá
fólki sem kýs að svipta sig lífi. Ef sjálfs-
mat einstaklingsins er veikt, hann á við
sjúkdóm að stríða og ég tala nú ekki um
ef viðkomandi er undir áhrifum áfengis
eða annarra vímuefna, getur farið svo að
óskin um að kveðja þetta líf verði öllu
öðru yfirsterkari. Sumir drekka í sig
kjark og þá verður tilfinningastjórnun
minni. Ef hægt er að skerast í leikinn á
þessu stigi og koma í veg fyrir að sjálfs-
morð verði framið sér fólk oft síðar
hversu fljótfærnisleg ákvörðunin um að
fremja sjálfsmorð var.“
Vorið, sá tími sem flestir hugsa til með
eftirvæntingu og feginleika, er sá tími árs
þegar flestir grípa til þess örþrifaráðs
sem sjálfsvíg er. Bent hefur verið á þá
skýringu að með hækkandi sól fái þeir
sem þjáðst hafa af djúpu og langvinnu
þunglyndi orku til að framkvæma vilja
sinn.
Páll Eiríksson segir að þeir séu ótrú-
lega margir sem hugleiði sjálfsmorð ár-
um saman. Ástæðurnar að baki slíku
hugarástandi eru margs konar og engin
einhlít skýring er til á því hvers vegna
fólk tekur ákvörðun um að svipta sig lífi.
í mörgum tilfellum er þunglyndi þó stór
þáttur.
„Ég hef lent í því að skjólstæðingur
minn hringdi í mig með byssu í hendi og
sagðist ætla að skjóta sig. Viðbrögð mín
voru að kalla til lögreglu sem greip í
taumana," segir séra Bragi Skúlason,
sjúkrahúsprestur Ríkisspítalanna, en
prestar eru oft þeir fyrstu sem fólk í
sjálfsmorðshugleiðingum leitar til. „Hafi
einstaklingur tekið ákvörðun um að
svipta sig lífi er fátt sem við getum gert
til að breyta þeirri ákvörðun, þó við
vissulega vildum gera allt til að koma í
veg fyrir það. I umræðunni um sjálfsvíg
má þó aldrei gleyma að ábyrgðin er hjá
þeim sem kýs að stytta sér aldur.“ Takist
hins vegar sjálfsmorðstilraun eru prestar
til taks við kistulagningu og jarðarför og
veita síðan stuðning við aðstandendur
með almennri sálgæslu, stundum til
lengri tíma.
„Einangrun þeirra sem hafa misst við
sjálfsvíg er mjög mikil. Til eru þeir sem
loka sig alveg af, hætta að vinna og sitja
heima um hábjartan dag með glugga-
tjöldin dregin fyrir og syrgja þann sem
farinn er. Skömmin er þó líklega ein sú
erfiðasta tilfinning sem aðstandendur
þeirra sem svipt hafa sig lífi glíma við.
Það er fátt sem einangrar meira en
skömmin. Fólk upplifir sig sem annars
flokks borgara. Það getur ekki horft
framan í aðra, lagt spilin á borðið og
sagt „svona er líf mitt“ þegar einhver at-
burður hefur brennimerkt það fyrir lífs-
tíð. Við aðstæður sem þessar á ekki að
forðast fólk og ýta þannig undir einangr-
un þess, heldur fara í sorgarhús, bjóða
hjálp og hlusta. Það er sömuleiðis mjög
slæmt að forðast umræðuefnið og láta
sem hinn látni hafi ekki verið til. Það
upplifa syrgjendurnir eins og verið sé að
gefa í skyn að hann hafi engu máli skipt.
Mér finnst að syrgjendum sé á margan
hátt eðlilegt að tala um hinn látna eins
og hann sé enn á lífi og það virðist
hjálpa. Annars er engin töfraformúla til
fyrir hvað á að segja við syrgjendur en ef
lokað er á sorgina í stað þess að vinna
með hana er hætt við að fólk sitji uppi
með tilfinningar sem það beinir inn á við
og taka að brjóta það niður. Illa unnin
sorg getur haft víðtæk áhrif á líf manns
seinna meir.”
íslenska aðferðin - að hella sér út í
gegndarlausa vinnu, jafnvel sextán, tutt-
ugu tíma vinnu á sólahring, og halda að
þannig gleymist sorgin - er röng, að sögn
séra Braga. Slíkt getur unnið mjög á
móti syrgjendum þó umhverfið mæli
mjög með því. Hver kannast ekki við
heilræði eins og „farðu nú að komast yfir
þetta“, „þú verður að halda áfram“ eða
„lífið heldur áfram".
Séra Bragi bendir á að þótt margir
snúi sér til presta með sjálfsvígshugsanir
sínar þá séu þeir einnig til sem forðist
það vegna þess að þeir hræðist fordæm-
ingu kirkjunnar. Fyrr á öldum var sjálfs-
morð skilgreint af kirkjunni sem ein af
dauðasyndunum og þeir sem svipt höfðu
sig lífi voru jarðaðir utangarðs.
„Það sem hefur verið að gerast innan
íslensku þjóðkirkjunnar er að við höfum
eftir LAUFEYJU E. LÖVE
HEIMSMYND 37