Heimsmynd - 01.06.1990, Blaðsíða 68

Hannes Pálsson,
Börnin af fyrsta
hjónabandi Hannesar nema Páll. Ásta í rósóttum kjól,
Jón, Guðrún og Bjarni fyrir framan.
Undirfell
á búskaparárum
Hannesar.
bóndi á Undirfelli, var þrígiftur. Hér er
hann með fyrstu eiginkonu sinni, Hólmfríði
Steinunni Jónsdóttur. Þau eignuðust fimm
börn og eru á myndinni með fjögur þeirra,
Guðrúnu yngsta, Pál, Jón og Ástu.
var rúm fyrir marga bræður á ættaróðalinu á Guðlaugsstöðum
og tók Hannes því á leigu Eiðsstaði, sem var afskekkt og nið-
urnítt býli, en hann varð þar áður en yfir lauk með gildustu
bændum í Húnaþingi. Hannes var slíkur vinnuvíkingur að
honum féll aldrei verk úr hendi.
Algengur vinnutími á Eiðsstöðum var 16 klukkustundir á
sólarhring. Að sumrinu varð að nota hverja stund og stundum
sunnudagana líka og það borið fyrir að arðsemistíminn væri
svo stuttur að ekkert augnablik mætti missast. Vor og haust
var engu betra því að þá kölluðu jarðabætur, húsbyggingar og
kaupstaðarferðir að auk allrar vinnunnar við skepnuhirðingu.
En veturinn var einnig með sama hætti. Þá sátu allar konur
við daglangt, þeyttu rokka og töldu hespur. Óðar en piltar
komu inn frá útiverkum þótti sjálfsagt að þeir kembdu
ull, spynnu hrosshár, fléttuðu reipi eða brygðu gjarðir.
Samtímis voru smíðatólin á flugferð hjá húsbóndan-
um en hann var kunnur víðs vegar um land fyrir
smíðar sínar. Sem dæmi um afköst hans var sagt að
hann smíðaði sex til tíu silfurbúna tóbaksbauka á
viku, tvær til þrjár vandaðar svipur gat hann smíðað
á dag og hann lék sér að því að smíða beislisstangir
úr kopar með járnmélum á einum degi. Búskaparregl-
ur voru þær að vinna sem mest, spara flestan
óþarfa og sníða sér stakk eftir vexti.
Hannes á Eiðsstöðum var bóndi með gamla
laginu, útsjónarsamur og séður. Aldrei brást
það að hann ætti heyfirningar að loknum vetri,
jafnvel á harðærisárunum eftir 1880. Mestar
munu þær hafa orðið þúsund hestar eftir einn vet-
ur. Aldrei varð hann skuldugur í kaupstað, þvert á
móti átti hann oftast inneign þar. Til þess að spara tíma
vildi hann láta einn mann á bænum lesa fyrir alla á kvöldvök-
um og var meinilla við það þegar hver fór að lesa fyrir sig
„þetta bannsett skáldsagnarusl".
Eitt sinn er Hannes var enn ungur maður á Guðlaugsstöð-
um kom hópur fólks að sunnan í hlað á Guðlaugsstöðum og í
þeim hópi var ung og gjörvileg stúlka sem hét Halldóra Páls-
dóttir frá Hvassahrauni á Vatnsleysuströnd. Sagt er að Elín,
móðir Hannesar, hafi þá snúið sér að honum og sagt að hann
skyldi taka konuefnið af baki og bent á Halldóru. Var það úr
að hún réðist sem kaupakona á Guðlaugsstaði og varð svo eig-
inkona Hannesar um haustið. Hún var annáluð fyrir jafnlyndi
sitt og glaðværð og er það eðlisþáttur sem hefur fylgt sumum
afkomenda hennar. Börn þeirra, sem upp komust, voru fjög-
ur. Þau voru Jón bóndi á Brún, Guðmundur prófessor, Páll
bóndi á Guðlaugsstöðum og Anna á Brún. Verður nú ættbogi
frá þessum börnum nokkuð rakinn og byrjað á Páli því að af-
komendur hans halda einkum upp merkinu heima í héraði.
KJARNMIKLIR STOFNAR
Páll Hannesson (1870-1960) bóndi á Guðlaugsstöðum.
Hann var vel efnaður bóndi, glaðvær og skemmtinn. Hann
kvæntist árið 1897 Guðrúnu, dóttur þess landsfræga bónda
Björns Eysteinssonar sem reisti nýbýli lengst upp á Arnar-
vatnsheiði árið 1886 og bjó þar í fimm ár við mikla fátækt og
harðræði. Seinna bjó hann á Grímstungu í Vatnsdal og varð
efnaður. Hann hefur skrifað þekktar æviminningar. I ættum
þeirra Páls og Guðrúnar mætast því tveir kjarnmiklir
stofnar. Þau bjuggu fyrst á Eiðsstöðum, síðan á Snær-
ingsstöðum í Svínadal en árið 1907 festu þau kaup
ættaróðalinu á Guðlaugsstöðum og bjuggu þar síð-
an. Þau eignuðust tólf börn en sjö þeirra komust til
fullorðinsára. Þau voru:
STÓRYRTUR MÁLAFYLGJUMAÐUR
1. Hannes Pálsson (1898-1978). Hann stundaði
nám í Samvinnuskólanum en varð síðan bóndi á
Undirfelli í Vatnsdal 1925 til 1949 og var jafnan
kenndur við þann bæ. Hannes setti ekki ljós
sitt undir mæliker og var bráðlega fremstur í
flokki í harðvítugum deilum í Vatnsdal og víð-
ar enda málafylgjumaður mikill og stóryrtur
þegar því var að skipta. Hann var framsóknar-
maður með stórum staf og sjálfstæðismönnum
var mjög í nöp við hann. Hann sótti hvern ein-
asta pólitíska fund og tók jafnan til máls og sat á
flokksþingum framsóknarmanna og var þar lengi í mið-
stjórn. Hann var og í framboði en náði þó aldrei kjöri á þing.
Þar sat fyrir héraðshöfðinginn og sjálfstæðismaðurinn Jón
Pálmason á Akri; Eftir 1946 var Hannes að nokkru í starfi fyr-
ir Búnaðarfélag Islands og fluttist til Reykjavíkur 1949. Hann
var síðan ráðinn sem fulltrúi í fjármálaráðuneytið árið 1953 en
það var síður en svo að hann léti deigan síga við að flytja til
Reykjavíkur. Hann var bardagamaður í eðli sínu og á honum
var enginn bragur uppflosnaðs bónda. Það stóð áfram um
hann stormur og styrr. Hann lét húsnæðis- og fasteignamál
mjög til sín taka og var í ýmsum nefndum sem að þeim lutu,
meðal annars húsnæðisstjórn. Hann skrifaði greinar í blöð og
tímarit og oftar en ekki flutti hann erindi um daginn og veginn
í útvarp og gustaði þá heldur betur af honum. Hann var lands-
'3
—
3
X
68 HEIMSMYND