Heimsmynd - 01.06.1990, Qupperneq 56

Vilhjálmur Þorsteinsson
með sérfræðingum
hafrannsóknastofnunar Grænhöfðaeyja,
sem þátt tóku í námskeiði í notkun
tölva við gagnavinnslu
stærsta vatni heims, sem gert er af
mannahöndum. Vatnið liggur á landa-
mærum Zimbabve og Zambíu, heyrir
undir lögsögu beggja ríkjanna og eru
rannsóknir á því þess vegna samstarf-
sverkefni beggja þjóða. Þarna var reist
virkjunarstífla 1958, 120 metra há.
Vatnasvæðið, sem að vatninu liggur er
400 þúsund ferkílómetrar og það tók
fjögur ár þar til lónið fylltist. Frá stífl-
unni og að gljúfrunum við Viktoríufossa
er vatnið 320 kflómetra langt, breiddin
er frá 1 til 40 kflómetra, meðaldýpt um
30 metrar, en mesta dýpt 120 metrar.
Flatarmál vatnsins er um 5500 ferkfló-
metrar og strandlengjan 2000 kflómetra
löng. Saga vatnsins er mjög merkileg frá
visthverfissjónarmiði, en í upphafi var
ekki séð fyrir rannsóknum sem fram
færu meðan vatnið fylltist. Dýr og plönt-
ur hafa orðið að aðlaga sig þessum nýju
aðstæðum og hefði verið forvitnilegt að
fylgjast með því frá byrjun.
Veiðin í vatninu byggist á neta-
veiði á ferskvatnsfiskum, sem
fyrir voru í ánni eða settir í vatn-
ið eftir að það fylltist. Þessar
veiðar eru stundaðar á smábát-
um og gefa um 6 til 15 þúsund
tonna ársafla. Þessi tala er dálít-
ið óviss því að telja má víst að
allnokkur afli fari framhjá kerf-
inu, því að enn hefur ekki verið
komið upp fullkomnu skráningarkerfi yf-
ir báta og afla þeirra. Einnig eru stund-
aðar veiðar á stærri bátum (ef báta
skyldi kalla), sem eingöngu beinist að
ferskvatnssardínustofni, svonefndri
Tanganíka-sardínu (Kapeta) og gefur
hún nú um 26 þúsund tonn á ári. Aflinn
er þannig allmiklu meiri en nú næst á öll-
um Grænhöfðaeyjum. Samvinnufélög
eru að ryðja sér til rúms og geta menn þá
fengið sér stærri báta og öruggari og lagt
upp aflann hjá samvinnufélaginu, sem
sér um verkun og markaðssetningu. Fyr-
ir innleggið, sem er umfram eigin neyslu,
fá menn greitt í peningum, en skylda er
að leggja hluta af peningunum inn á
bankareikning og þegar illa gengur fá
sumir fiskimannanna álíka tekjur af
vöxtunum af innlegginu og þeir fá fyrir
veiðarnar. Að öðru leyti er verkun og
dreifing að verulegu leyti í höndum
kvenna, sem kaupa aflann af sjómönn-
unum við skipshlið. Hann er svo flattur
og sólþurrkaður eða reyktur. Það er
raunar yfirleitt einkennandi fyrir þessi
afrísku samfélög að konurnar eru besti
vinnukrafturinn. hefðbundið hlutverk
karlanna hefur verið veiðar og stjórnar-
málefni og þeir hafa sterka tilhneigingu
til að líta á fasta vinnu sem lítillækkun og
böl. Konurnar hafa hins vegar séð um
heimilisstörf og akuryrkju, aðdrætti á
vatni og eldiviði og yfirleitt aldrei mátt
falla verk úr hendi. Þær eru því bæði
vinnufúsari og námfúsari en karlarnir,
opnari, áhugasamari og duglegri og
miklu stöðugri vinnukraftur og því væn-
legra til árangurs að þjálfa þær til starfa,
sem krefjast stöðugrar ástundunar og ár-
vekni, en karlana.
Zimbabve megin er hluti af Karíba-
vatni þjóðgarður og þar hefur ekki mátt
setja niður fiskiþorp. Að öðru leyti eru
fiskiþorpin dreifð eftir strandlengju
beggja landa. Mismunandi stjórnarfar,
vegleysur og samgönguleysi við stór
svæði, mismunandi tungumál, hagsmunir
og þjóðflokkarígur gera þetta samræm-
ingarverkefni mjög erfitt.
Það er mjög sérkennilegt að líta yfir
vatnið á góðviðrisdegi. A víðáttumiklum
svæðum standa tré upp úr vatninu og
gera erfitt fyrir um veiðar. Þannig stend-
ur á því að þegar vatninu var hleypt í
uppistöðulónið, voru menn
þeirrar skoðunar að trén mundu
fljótlega rotna og hverfa af sjálfu
sér. Því voru aðeins lítil svæði
rudd. Það hefur hins vegar sýnt
sig að í stað þess að rotna, hafa
trén tilhneigingu til að steinger-
ast. Þessir steingervingaskógar
mynda ákjósanlegar uppeldis-
stöðvar, en þau svæði sem rudd
voru mynda minna líf en
blandaðra. Nú sjá menn eftir
að hafa ekki rutt reglulegar
ræmur inn á milli þar sem auð-
veldara væri að stunda veið-
arnar með stórvirkari veiðar-
færum.
Auk þess sem veður geta
hamlað sjósókn og verið
hættuleg hinum frumstæðu
fleytum, eru margvíslegar
aðrar hættur þarna á kreiki
svo sem krókódflar og vatnahestar, sem
árlega granda nokkrum smábátum.
Vatnahestarnir eru mjög illvígir og ef
bátarnir koma inn á yfirráðasvæði þeirra
leggja þeir til atlögu og á landi uppi ráð-
ast þeir oft á tjöld og troða niður og er
þá hollast að vera ekki inni í þeim. Um-
hverfis vatnið eru allmargir krókódfla-
búgarðar, sem einkum eru aldir vegna
skinnsins, en gefa líka af sér kjöt, sem er
ansi forvitnilegur matur, en mér fannst
ekki mjög lystugur. Það er mjög saðsamt
og bragðið einhvers staðar milli hænu og
lúðu með rafabeltum. Eftir tvo bita hef-
ur maður fengið nóg og viðbótar-
skammtur veldur aðeins klígju og óþæg-
indum. Meðfram vatninu eru villibufflar
í stórum og smáum hjörðum. Þeir eru
sagðir mjög hefnigjarnir, ef þeir eru
áreittir og liggja jafnvel í launsátri og
leggja til atlögu þegar menn minnst var-
ir. I þorpinu Kariba, sem er 6 til 7 þús-
und manna bær, verða árlega tvö til þrjú
dauðaslys af þeirra völdum.
Fflum hefur fækkað mjög ört í Afríku
hin síðustu ár, eins og kunnugt er. Þetta
á þó ekki við Zimbabve og hvarvetna
kringum Karíbavatnið má sjá þessi tign-
arlegu dýr á ferli. I sambandi við fflana
hefur Zimbabve háð baráttu sem minnir
á baráttu okkar íslendinga fyrir hval-
veiðum undir vísindalegu eftirliti. Al-
þjóðleg (og vestræn) náttúruverndarsam-
tök hafa með miklum bægslagangi fengið
í gegn alþjóðlegt bann við verslun með
fílabein og var síðustu hindruninni rutt
úr vegi í fyrra, þegar Japan gerðist aðili
að því. I Zimbabve eru hins vegar marg-
ir og víðáttumiklir þjóðgarðar og eftirlit
með þeim strangt og í mjög góðu lagi.
Til dæmis er fullyrt að eftirlitsmenn með
nashyrningum séu fleiri en sjálfir nas-
hyrningarnir. Sjáist til veiðiþjófa eru þeir
jafnvel skotnir á færi. I Zimbabve er
vandamálið því að halda fflafjöldanum í
skefjum og stofninum í jafnvægi. Annars
veldur hann stórfelldum spjöllum á um-
hverfinu. Því vilja Zimbabvemenn fá að
selja löglega tennur af þeim dýrum sem
56 HEIMSMYND