Heimsmynd - 01.07.1992, Page 78

efni á því, sem réð auðvitað miklu. Held-
ur líka vegna þess að víða í fjölskyldum
var engin hefð fyrir skólagöngu: þetta er
ekki fyrir okkur, hugsuðu menn. Fólk
vissi líka að það var ekki nema sumt
nám sem endaði í betri Kfskjörum en
þeim sem sjómenn og iðnaðarmenn
bjuggu við. Altént man ég ekki til þess
að jafnaldrar okkar sem þá vorum að
paufast í menntaskólum öfunduðu okkur
af upphefðinni: miklu heldur að þeir vor-
kenndu okkur blankheitin og leiðindin
sem hlytu að fylgja skólasetum.
Skólinn var miklu meira alvörumál en
núna: það var ekki búið að gera skóla að
geymslustöðum fyrir unglinga til að þeir
komi ekki of fljótt út á vinnumarkaðinn.
En ef einhver skyldi halda, að af þessum
sökum hafi skólasetufólk verið fullt af
áhuga og kappi upp til hópa, þá er það
misskilningur. Skólaleiðinn var verri þá
en nú, segir vinkona mín, sem hefur
kennt í aldarfjórðung sjálf. Thor Vil-
hjálmsson, sem var í menntaskóla nokkr-
um árum áður en mín kynslóð, segir í
endurminningagrein: „Mér leiddist svo
mikið í skóla að mér hefur ekki leiðst
síðan“. Það er misjafnt drukkið mennta-
ölið. Ég þekki líka menn sem hafa varla
litið glaðan dag síðan þeir voru í skóla,
sumum þeirra finnst að síðan þá hafi
ekkert gerst í lífi þeirra.
Við vorum líka byrjuð að vinna í
frystihúsum, í sfld, í byggingavinnu og
endalausum skurðgreftri. Atvinnulífið
var á því stigi, að það var hagstætt því
fyrirkomulagi að við höfðum fremur
stutt skólaár og unnum fyrir skólavist
með sumarvinnu. Tæknin var ekki meiri
eða fjölbreyttari en svo, að það var full
þörf fyrir ungt vöðvaafl á sumrin: þá var
allt byggt sem byggja þurfti, þá var vega-
vinnan, þá voru grafnar skólpleiðslur um
smáíbúðahverfin svokölluðu. Það vantaði
líka menn á sjóinn, oftar en ekki, þótt sfld-
arævintýrin væru reyndar farin að dofna.
ER BEÐIÐ EFTIR OKKUR?
Atvinnuástandið var að sönnu ótryggt
víða. Ýmis sjávarpláss voru illa haldin
vegna þess að sfldin var duttlungaskepna
sem hvarf þegar mest reið á og það var
rétt verið að byrja að stækka landhelg-
ina: allt fram til ársins 1952 djöfluðust
allir togarar, íslenskir sem breskir, uppi í
landsteinum. En samt var eins og beðið
væri eftir okkur úti í samfélaginu, og það
er kannski stærsti munurinn á því að
vera unglingur nú og fyrir svosem fjórum
áratugum.
Það mátti reyndar heyra það strax þá,
að Island útskrifaði of mikið af stúdent-
um og svo sérfræðingum. Hvað eiga allir
þessir læknar að gera? spurði svartsýnn
pólitískur höfðingi, þeir enda barasta í
ólöglegum fóstureyðingum og annarri
svívirðu! En þetta var rangt. Island var
ungt samfélag. Það var miklu fleira ógert
en okkur gat dottið í hug. Ótal stofnanir
ungs lýðveldis voru að slíta barnsskón-
um, ef þær voru þá komnar á blað. Það
var fullt af námsleiðum og starfsbrautum
munurinn á
því ad vera
unglingur þá
og nú er sá, ad
þá var svo
margt ógert
á Islandi.
sem voru rétt að koma í dagsins ljós.
Maður gat orðið fyrstur í sinni grein á
ótal sviðum - eða svo gott sem. Fyrstur
til að læra rússnesku í Moskvu, fyrstur til
að læra kvikmyndagerð, fyrstur til að
fara með fiskileitartæki, arkitektar og
jarðfræðingar voru sárafáir, ótal tækni-
ævintýri voru að gerast sem þurfti að
Iæra á og lifa sig inn í. Það var auglýst
eftir sjómönnum, það vantaði iðnaðar-
menn, enginn fagnaði þvf að bændum
var byrjað að fækka, miklu heldur að
menn hefðu áhyggjur af því.
Það voru mikil forréttindi að koma á
réttum aldri inn í þetta ástand - þótt við
vissum að sjálfsögðu minnst um það þá.
Ég byrjaði á þessum léttúðarlegu sam-
anburðarfræðum með því að tala um
neyslustigið: bflana, utanferðirnar.
Neyslustigið bendir til þess að það sé
miklu auðveldara og skemmtilegra að
vera unglingur árið 1992 en fyrir svosem
fjörutíu árum. En neyslustigið segir að-
eins part sögunnar. Hinn parturinn er
framtíðarsöngurinn: á hverju eiga ungl-
ingar von? Hverra kosta eiga þeir völ?
Eru aðrir búnir að taka hverja örðu upp
úr kartöflugarði möguleikanna?
Mikið til í því, því miður.
Heimurinn, þessi hluti hans sem er
okkar samfélag, er troðfullur af öllum
skrattanum. Hann er fullur af mublum
og mannvirkjum, listaverkum, ljóðabók-
um, veitingahúsum, skíðalyftum, lækn-
um, húsasmiðum, tryggingasölum. Hann
er fullur af dyrum sem á stendur: Verk-
efni lokið. Allt fullt hér. Eftirspurn full-
nægt. Partíið búið. Og þótt allir strákar
Islands vildu verða sjómenn eða bændur
(fara í gömlu „undirstöðuatvinnuveg-
ina“) þá dettur engum í hug að leyfa
þeim það.
Þá spyrja menn: getur ekki efnilegt
fólk og vel menntað farið eitthvað ann-
að? Bíður ekki Evrópa eftir okkur? Og
því er að svara, að vissulega geta alltaf
einhverjir orðið svo heppnir eða verið
svo snjallir að þeir leysi sína einkalífs-
gátu með því að koma sér fyrir í öðrum
löndum. En þegar á heildina er litið bíð-
ur enginn eftir því ágæta íslenska vinnu-
afli, síst því sérmenntaða. Vestur-Evrópa
til dæmis, hún býr við mikið atvinnuleysi
fólks af öllum menntunarstigum og fyrir
austan hana er sandur af vel menntuðu
fólki sem er tilbúið að koma og vinna
fyrir hvað sem er.
En þetta má ég helst ekki segja. Oft
má salt ket liggja, segir Flosi. Það er illa
gert, segja menn, að draga úr fólki kjark-
inn. Bjartsýni er lífsnauðsyn í sjálfu sér.
Ef við hefðum hana ekki værum við
löngu dauð. Það getur svosem vel verið.
Engu að síður hefi ég nú undir lokin
leyft mér að fara með svartagallsraus.
Kannski er það meðal annars vegna
þess, að þótt einhver unglingur reki aug-
un í þessa grein hér, þá mundi honum
ekki detta í hug að taka mark á henni.
Ungt fólk tekur aldrei mark á rausi
karla, ætli ég viti það ekki. Ég hefi sjálf-
ur verið sautján ára. . . .■
78 HEIMSMYND