Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2019, Blaðsíða 17

Tímarit hjúkrunarfræðinga | 17
veittu rými til verkefnastarfa, var farið að
gefa út mikið af skriflegu fræðsluefni fyrir
sjúklinga og eitthvað af myndböndum. Þegar
opnar hjartaskurðaðgerðir hófust á Íslandi
árið 1986 innleiddu hjúkrunarstjórnendur
formlega skipulagða fræðslu fyrir hvern
sjúkling, en þetta fyrirkomulag markaði
ákveðin tímamót í fræðslu skurðsjúklinga og
hefur haldist alla tíð síðan. Síðar hófst svo
formleg útskriftarfræðsla sem festist í sessi. Á
barnaspítalanum var unnið frumkvöðlastarf
með stofnun fræðsluhorns fyrir foreldra árið
1993 og a.m.k. þrír hjúkrunarfræðingar hafa
prófað tækninýjungar í fræðslu og stuðningi
við skjólstæðinga í doktorsnámi sínu, þær
Helga Bragadóttir (2008), Anna Ólafía
Sigurðardóttir (2014) og Brynja Ingadóttir
(2017). Hjúkrunarfræðingar hafa einnig unnið
töluvert starf við gerð fræðsluefnis á vefsíðum
fyrir ólíka sjúklingahópa, innan stofnana og
utan.
Það er þó áhyggjuefni að hefðbundin
munnleg fræðsla og skriflegt fræðsluefni
eru enn ríkjandi aðferðir og miðlar í
fræðslu hjúkrunarfræðinga, líkt og annarra
heilbrigðisstarfsmanna. Það er tímabært að
taka kennsluaðferðir og miðla til gagnrýnnar
endurskoðunar og íhuga hugtök eins og
heilsulæsi og valdeflingu í því sambandi. Í
fyrsta lagi gætu hjúkrunarfræðingar bætt
frammistöðu sína í munnlegri fræðslu með
því að læra og nota aðferðina „kenndu-aftur“
(teach-back) sem er gagnreynd aðferð til
að meta og tryggja að munnleg fræðsla hafi
skilað sér rétt. Í öðru lagi er tímabært að
spyrja hvort og hvaða gagnreynd þekking er
notuð við gerð fræðsluefnis, þ.m.t. skriflegs
efnis, ekki bara varðandi innihaldið heldur
einnig við framsetningu efnisins. Hver er það
sem metur fræðsluþarfir markhópsins og
voru fulltrúar hans hafðir með í ráðum við
gerð efnisins? Sjúklingar hafa margvíslegar
fræðsluþarfir en fræðsluefni einskorðast
gjarnan við upplýsingar um sjúkdóm,
meðferð og áhrif á daglegar athafnir. Í þriðja
lagi, með tilkomu internetsins og aragrúa
vefsíðna sem því fylgir, er komið nýtt verkefni.
Hjúkrunarfræðingar þurfa að geta leiðbeint
sjúklingum í völundarhúsi internetsins, að
þekkja hvaða vefsíður og smáforrit eru til og
geta metið gæði þeirra. Ekki er verra að þeir
hafi frumkvæði og taki þátt í að móta slíkar
upplýsingaveitur. Hvort tveggja gæti verið
tilvalið samvinnuverkefni fyrir fagdeildir
hjúkrunarfræðinga.
Framtíðarverkefni
Helstu viðfangsefni í sjúklingafræðslu
framtíðarinnar eru að þjálfa bæði
heilbrigðisstarfsfólk og sjúklinga og
að beita rafrænum lausnum (e-health)
í heilbrigðisþjónustunni. Ekki hentar
öllum það sama og það skiptir máli fyrir
sjúklinga að fjölbreyttar aðferðir við miðlun
upplýsinga standi þeim til boða. Vefsíður,
spjallþræðir, leikir og smáforrit eru dæmi
um möguleika nútímans þar sem gagnvirkni
spilar mikilvægt hlutverk og styður við nám
einstaklingsins. Auk þess hefur tæknin gert
sjúklingum kleift að fylgjast með einkennum
sínum og líðan betur og nú er hægt að
koma þeim upplýsingum rafrænt áfram til
heilbrigðisstarfsmanna. Slík verkefni eru
nú í gangi í tengslum við nýja Heilsuveru
(lokaðan þjónustuvef landlæknisembættisins
og Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins)
með þátttöku hjúkrunarfræðinga. Líklegt
er að hjúkrunarfræðingar fái það hlutverk í
framtíðinni að bregðast við slíkum rafrænum
upplýsingum frá sjúklingum og aðstoða þá við
að draga lærdóm af slíku eftirliti.
Á Landspítala eru tvö nýsköpunarverkefni
hjúkrunarfræðinga í gangi í tengslum við
sjúklingafræðslu. Þau snúast bæði um gerð
tölvuleikja, annar er ætlaður fullorðnum og
er um verkjameðferð eftir skurðaðgerð, hinn
um undirbúning svæfingar fyrir smábörn.
Með þessum verkefnum og rannsóknum þeim
tengdum er verið að nýta nýja gagnreynda
þekkingu og möguleika tækninnar til að koma
fræðslu á framfæri. Tölvuleikir, eins og allir
leikir, búa yfir eiginleikum sem styðja við
nám. Þeir geta örvað áhugann með því að vera
skemmtilegir, krefjast lausnar vandamála og
veita endurgjöf. Þá má leika margsinnis þar til
nám hefur átt sér stað. Síðast en ekki síst eiga
leikir það sameiginlegt að einstaklingurinn
spilar þá sjálfviljugur. Þannig geta tölvuleikir
orðið viðbót við annað fræðsluefni og geta
hentað og höfðað betur til sumra sjúklinga en
annarra. Möguleikar þeirra í fræðslu barna,
þeirra sem ekki kunna tungumálið eða hafa
lítið heilsulæsi eru sérstaklega áhugaverðir.
Ég hvet hjúkrunarfræðinga til að taka
höndum saman og skilgreina fræðslu sem
eitt af mikilvægum hlutverkum hjúkrunar
til framtíðar, að stjórna þróunarvinnu innan
sinna stofnana, að vera djarfir og þora að prófa
eitthvað nýtt og nota rannsóknir til að safna
þekkingu um áhrif nýrra aðferða í miðlun
fræðslu.
Áhugasömum bendi ég á félagssamtökin
International Association for Communi-
cation in Healthcare (each.eu) en innan
þeirra er nýstofnuð Íslandsdeild sem mun
láta að sér kveða í framtíðinni.