Morgunblaðið - 04.11.2019, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 4. NÓVEMBER 2019
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Skatt skalgreiða í rík-issjóð af
„eldsneyti sem
inniheldur kolefni
af jarðefnaupp-
runa og notað er á
fljótandi eða í loftkenndu
formi eða í iðnaðarferlum
þannig að sú notkun leiði til
losunar koltvísýrings í and-
rúmsloftið,“ eins og það er svo
lipurlega orðað í lögum um
umhverfis- og auðlindaskatta.
Þessi skattur er kallaður kol-
efnisgjald og er lagður á það
sem almennt er kallað bensín,
dísilolía og sambærilegt elds-
neyti.
Yfirlýstur tilgangur með
þessum skatti er að draga úr
útblæstri gróðurhúsaloftteg-
unda. Hvergi er sagt eða
viðurkennt að tilgangur
skattsins sé að auka almennt á
skattbyrði hér á landi, en þó
bendir ýmislegt til þess að það
sé í það minnsta hluti af til-
gangi skattsins. Skatturinn
var lögfestur undir árslok
2009, í þeirri hrinu skatta-
hækkana sem vinstristjórnin
alræmda stóð fyrir, og vekur
það eitt efasemdir um að til-
gangurinn hafi eingöngu verið
göfugur.
Það sem svo styður við slík-
ar efasemdir er linnulítil
hækkun skattsins allar götur
síðan, eins og sjá má á línuriti í
umsögn Samtaka fyrirtækja í
sjávarútvegi, SFS, við frum-
varp nokkurra þingmanna um
frádrátt frá tekjuskatti vegna
kolefnisjöfnunar. Línuritið
sýnir að í janúar næstkomandi
mun kolefnisskatturinn hafa
nær fjórfaldast frá því að hann
var fyrst lagður á, en 10%
hækkun hans er yfirvofandi
um áramót. Þetta er úr öllu
samræmi við verðlagsþróun,
því á sama tíma hefur verðlag
hækkað um þriðjung. Þetta er
líka úr samræmi við aðra þró-
un í skattheimtu, því ef að kol-
efnisskatturinn hefði verið
lagður á í þeim tilgangi einum
að draga úr útblæstri gróður-
húsalofttegunda hefðu aðrir
skattar vitaskuld verið lækk-
aðir til samræmis. Því fer
fjarri að það hafi verið gert.
Annað umhugsunarvert í at-
hugasemdum SFS er að fyrir-
tæki í sjávarútvegi hafa frá því
að kolefnisskatturinn var lagð-
ur á greitt til ríkisins ríflega
tíu milljarða króna á grund-
velli þessa skatts, sem er langt
umfram hlutdeild sjávar-
útvegsins í olíunotkun hér á
landi.
Í umsögn SFS er einnig bent
á að olíunotkun í sjávarútvegi
hafi á síðustu þremur áratug-
um nær helmingast, sem er
gríðarlegur árangur og stafar
að verulegu leyti af fjárfest-
ingum í nýjum
skipum og nýrri
tækni. En eins og
SFS benda á dreg-
ur kolefnisgjaldið
og önnur gjöld úr
möguleikum fyrir-
tækja til fjárfestinga og „hef-
ur þveröfug áhrif á íslensk
sjávarútvegsfyrirtæki því þau
hækka kostnað þeirra umfram
það sem erlendir samkeppnis-
aðilar búa við. Það dregur með
beinum hætti úr samkeppnis-
hæfni, sér í lagi þegar litið er
til þess að 98% og ríflega það
af íslensku sjávarfangi er selt
á alþjóðlegum markaði. Á
þeim markaði geta íslensk
fyrirtæki, sökum smæðar,
ekki fært kostnaðarhækkanir
heima fyrir út í verð afurða.“
Þetta skiptir miklu fyrir
þessa atvinnugrein og er ann-
að dæmi – hitt dæmið er sér-
skattur sem ber nafnið veiði-
leyfagjald – um sérstakar
álögur sem íslenskur sjávar-
útvegur þarf að þola og draga
úr samkeppnishæfni hans á al-
þjóðlegum mörkuðum.
Þegar alþjóðaflug er annars
vegar er tekið tillit til þeirrar
staðreyndar að þar er keppt á
alþjóðlegum markaði og er
millilandaflug utan við kol-
efnisbókhald einstakra ríkja.
Væri ekki eðlilegt að einnig
væri tekið tillit til annarra at-
vinnugreina sem eiga í al-
þjóðlegri samkeppni?
Í athugasemdum SFS eru
gerðar tvær tillögur um úr-
bætur. Önnur snýr að þeirri
10% hækkun kolefnisgjaldsins
sem vofir yfir um áramótin og
lagt er til að hún verði endur-
skoðuð. Full ástæða er til þess,
enda hefur hækkunin verið úr
öllu hófi á liðnum árum. Hin
tillagan er að „sjávarútvegur,
ásamt öðrum útflutnings-
greinum, verði undanþeginn
greiðslu kolefnisgjalds og
stjórnvöld gangi til viðræðna
við fyrirtæki í sjávarútvegi um
hvernig kolefnisjafna megi ís-
lenskan sjávarútveg í heild, án
þess að draga úr samkeppnis-
hæfni atvinnugreinarinnar“.
Miklu skiptir að stjórnvöld
hlusti á ábendingar frá at-
vinnulífinu þegar kemur að
skattheimtu, ekki síst þegar
um er að ræða fyrirtæki í al-
þjóðlegri samkeppni sem sæta
óhóflegri skattheimtu hér á
landi sem skaðar þau á erlend-
um mörkuðum. Þó að Ísland sé
eyja í Norður-Atlantshafi er
það ekki eyland í alþjóðlegum
viðskiptum og í alþjóðlegri
samkeppni. Þar nýtur Ísland
ekki forskots vegna smæðar
eða fjarlægðar og íslenskt at-
vinnulíf má ekki við því að ís-
lensk stjórnvöld skattleggi
það sérstaklega, hvorki í nafni
umhverfisverndar eða annars.
Stjórnvöld mega
ekki spilla fyrir
Íslandi á alþjóð-
legum mörkuðum}
Skaðleg skattlagning
É
g flutti opnunarávarp á
Kirkjuþingi um liðna helgi.
Mesta athygli hefur vakið að
ég beindi sjónum mínum að
baráttu hinsegin fólks og
hvernig kirkjan náði þar ekki að fylgja sam-
tímanum. Frá aldamótum hafði meirihluti
landsmanna snúist á sveif með réttindabar-
áttu samkynhneigðra en þjóðkirkjan stóð
þar á móti.
Íslenska þjóðkirkjan hefur lengi vel sinnt
mikilvægu hlutverki í íslensku samfélagi;
hún hefur verið griðastaður þeirra sem hafa
átt erfitt um vik, en ekki síður staður þar
sem fólk kemur saman til að fagna gleði-
stundunum í lífi sínu.
Þegar séra Magnús Guðmundsson afi
minn prédikaði við vígslu Grundarfjarðar-
kirkju árið 1966 sagði hann orðrétt: „Vér
höfum lagt oss fram um að vanda gerð kirkjunnar allt frá
því grundvöllur hennar var lagður hér á þessum stað.
Vér höfum líka kappkostað að gera búnað hennar allan
sem bestan. Og þó er enn margt eftir. En ég segi í dag
eins og einn af biskupum kirkju vorrar sagði þegar
minnst var á að nýreista kirkju skorti enn ýmislegt.
Hann sagði: „Kirkjur eru alltaf í smíðum.“
Þessi síðustu orð geta vel átt við um þjóðkirkjuna í
heild sinni, þó svo að krafan um jafnræði milli ólíkra trú-
félaga og lífsskoðunarfélaga verði sífellt meira áberandi.
Sjálfstæð kirkja óháð ríkisvaldinu samrýmist betur trú-
frelsi og skoðanafrelsi en sérstaðan sem þjóðkirkjan hef-
ur notið í íslenskri stjórnskipan. Fleiri og fleiri aðhyllast
þá skoðun að það sé ekki hlutverk ríkisins að
fjármagna trúfélög.
Í mínum huga er ekki spurning um það að
kirkjan getur vel sinnt öllum verkefnum sínum
og þar á meðal sáluhjálp og margvíslegri fé-
lagslegri þjónustu óháð ríkinu. Ég er einnig
þeirrar skoðunar að margir muni fylgja kirkj-
unni að málum þótt fullkominn aðskilnaður
verði á endanum á milli hennar og ríkisvaldsins.
Nýlegt samkomulag milli ríkisvaldsins og
þjóðkirkjunnar felur í sér að hún verður ekki
lengur eins og hver önnur ríkisstofnun. Hún
mun fremur líkjast frjálsu trúfélagi sem ber
ábyrgð á eigin rekstri og fjárhag. Þessar breyt-
ingar eru til mikilla bóta og óhjákvæmilegt að
stefna áfram á sömu braut í átt að fullum að-
skilnaði. Þangað til og þrátt fyrir samkomulagið
mun þjóðkirkjan áfram njóta stuðnings og
verndar íslenska ríkisins á grundvelli ákvæðis
stjórnarskrárinnar.
Kirkjan er eins og afi sagði alltaf í smíðum. Hún verð-
ur að finna boðskap sínum réttan farveg og vera í góðum
tengslum við þjóðina. Ef vel tekst til mun henni vegna
vel. Ef kirkjan miðlar boðskap sem hefur vægi og þýð-
ingu í aðstæðum hversdagsins og gagnvart álitamálum
framtíðarinnar; ef fólkið ber traust til kirkjunnar og leit-
ar til hennar í betri tíð og verri – þá verður kirkjan áfram
þjóðkirkja hver svo sem laga- og stjórnskipunarleg staða
hennar verður í framtíðinni.
aslaugs@althingi.is
Áslaug Arna
Sigurbjörns-
dóttir
Pistill
Kirkja í smíðum
Höfundur er dómsmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Við leggum mikla áherslu áað fá tilkynningar um al-varlegar aukaverkanirlyfja. Við viljum brýna
bæði almenning og heilbrigðisstarfs-
fólk til að senda þær til okkar,“ sagði
Rúna Hauksdóttir Hvannberg, for-
stjóri Lyfjastofnunar. Hún sagði að
alvarlegar aukaverkanir gætu leitt
til sjúkrahússvistar eða lengt hana.
Eins gæti fólk mögulega orðið
óvinnufært vegna alvarlegra auka-
verkana. Áhrifin geta farið stigvax-
andi og mögulega leitt til fötlunar,
fæðingargalla, lífshættulegs ástands
eða jafnvel dauða. Vægari aukaverk-
anir eru til dæmis ógleði, hósti eða
hjartsláttaróregla.
Tilkynningar um aukaverkanir
lyfja berast gjarnan frá læknum. Til-
kynningar frá þeim voru 55 fyrstu
níu mánuði ársins en voru 80 allt ár-
ið 2018 og 143 árið 2017. Lyfjafræð-
ingar sendu 46 tilkynningar um
aukaverkanir fyrstu níu mánuði
þessa árs, 45 allt árið í fyrra og 41
árið 2017. Nokkuð er um að almenn-
ingur tilkynni um aukaverkanir
lyfja. Það sem af er þessu ári hafa
borist 44 tilkynningar frá notendum
eða aðstandendum. Þær voru 42 árið
2018 og 51 árið 2017.
Rúna sagði að Lyfjastofnun
legði sérstaka áherslu á að fá til-
kynningar um alvarlegar aukaverk-
anir. Þær geta mögulega leitt til
breytinga á fylgiseðli lyfsins sem um
ræðir. Margir taka lyf, bæði lyf-
seðilsskyld og eða lausasölulyf sem
einnig geta haft aukaverkanir. Allir,
jafnt leikir sem lærðir, geta tilkynnt
Lyfjastofnun um þær. Rúna sagði
Íslendinga hafa verið eftirbáta ann-
arra Norðurlandaþjóða í að tilkynna
aukaverkanir. Hlutfallslega færri
notendur lyfja hér tilkynna um
aukaverkanir og eins eru færri al-
varlegar aukaverkanir tilkynntar
hér en annars staðar.
Gefa mikilvægar upplýsingar
„Aukaverkanatilkynningar geta
gefið afar mikilvægar upplýsingar
sem nýtast við að endurmeta öryggi
tiltekins lyfs. Áður en lyf kemur á
markað hefur það verið prófað í hóp-
um af takmarkaðri stærð og því hafa
ekki allar aukaverkanir komið fram.
Stærri notendahópur veitir betri
upplýsingar um hvernig lyf verkar,
og aukaverkanatilkynningar hafa
því mikið vægi við að kortleggja
áhættu þegar lyf er komið í almenna
notkun. Þetta á við um aukaverkanir
almennt, en sérstaklega þær sem
teljast sjaldgæfar, því stóran not-
endahóp þarf til að uppgötva slíkar
aukaverkanir og þessar tilkynningar
því sérstaklega mikilvægar,“ segir á
vef Lyfjastofnunar.
Á lyfjastofnun.is eru eyðublöð
vegna aukaverkanatilkynninga sem
hægt er að fylla út á vefnum. Þeir
sem geta ekki stuðst við eyðublöðin
geta hringt eða sent tölvupóst til
aukaverkun@lyfjastofnun.is. Allar
tilkynningar um aukaverkanir lyfja
eru skráðar hjá Lyfjastofnun og fara
inn í evrópska gagnagrunninn
Eudravigilance. Þar sést ef er fjölg-
un á tilkynningum um aukaverkanir
eða breytingar sem gefur ástæðu til
nánari skoðunar.
Rúna segir að lyf sem merkt
eru með svörtum þríhyrningi hafi
oft verið prófuð í tiltölulega
litlum hópi áður en þau eru
markaðssett. Brýnt er að auka-
verkanir vegna notkunar slíkra
lyfja séu tilkynntar. Þegar lyf kom-
ast í notkun meðal almennings er
þýðið oft annað en í klínískum rann-
sóknum og því getur ýmislegt
komið í ljós sem mikilvægt er að
skrá.
Lyf geta haft alvar-
legar aukaverkanir
Lyfjastofnun bárust 155 til-
kynningar um aukaverkanir
lyfja fyrstu níu mánuði þessa
árs. Þar af voru sextán alvar-
legs eðlis. Þetta kemur fram í
frétt á heimasíðu Lyfjastofn-
unar (lyfjastofnun.is).
Í fyrra bárust 179 tilkynn-
ingar um aukaverkanir og
voru 25 þeirra alvarlegar. Árið
2017 voru tilkynningarnar 252
og af þeim voru 30 alvarlegar.
Lyfjastofnun telur að fjöldinn
geti orðið svipaður eða heldur
meiri í ár en hann var í fyrra.
Enn fremur er bent á að
markaðsleyfishafar tilkynna
aukaverkanir til Eu-
dravigilance, mið-
lægs gagnagrunns
hjá Lyfjastofnun
Evrópu. Þær eru
því ekki inni í
þessum tölum.
Allir geta til-
kynnt aukaverkun
lyfs til Lyfja-
stofnunar.
Tilkynnt um
aukaverkanir
LYFJASTOFNUN
Rúna Hauksdóttir
Hvannberg
Morgunblaðið/Friðrik
Lyf Þau geta haft alvarlegar eða vægar aukaverkanir. Lyfjastofnun vill
fá tilkynningar um aukaverkanirnar. Myndin er úr myndasafni.