Læknablaðið - jan. 2020, Side 30

30 LÆKNAblaðið 2020/106
L Ö G F R Æ Ð I 3 5 . P I S T I L L
Dögg
Pálsdóttir
lögfræðingur
Læknafélags Íslands
Dogg@lis.isAð vinna ógreidda yfirvinnu
Yfirvinna lækna hefur verið í brennidepli
vegna þeirrar ákvörðunar Landspítala
að segja upp samningum við lækna um
yfirvinnutíma. Þetta er að minnsta kosti
í annað skiptið á stuttum tíma sem spít-
alinn segir upp þessum samningum og
fækkar föstum yfirvinnutímum. Síðast var
það gert haustið 2015. Nú er læknum boð-
inn nýr samningur til eins árs og þegar
hann rennur út er líklegt að ekki eigi að
gera nýja samninga um yfirvinnu á föst-
um forsendum.
Yfirvinnusamninga mega yfirmenn
gera á grundvelli 9. gr. laga um réttindi og
skyldur starfsmanna ríkisins nr. 70/1996
vegna sérstakrar hæfni er nýtist í starfi
eða sérstaks álags í starfi, svo og fyrir
árangur í starfi. Yfirvinnusamningar
lækna virðast oftast vera vegna sérstaks
álags í starfi eða ófyrirséðrar yfirvinnu
sem heppilegra þykir að greiða fyrir með
föstum yfirvinnutímum en samkvæmt
tímamælingu, til dæmis í skurðaðgerðum
sem dragast oft á langinn og læknar ganga
ekki út úr skurðaðgerð þó klukkan verði
fjögur.
Almennt má segja að samningar um
yfirvinnu á föstum forsendum séu óheppi-
legir. Þeir fela í sér óeðlilega mismunun
og minnka gegnsæi og skýrleika í launa-
ákvörðun.
Árið 2017 kallaði Læknafélag Íslands
eftir upplýsingum frá Landspítala um
fasta yfirvinnu og hlut lækna í henni. Þá
kom í ljós að 17% lækna voru með samn-
inga um fasta yfirvinnu. Hlutur lækna í
heildarkostnaði vegna fastrar yfirvinnu á
spítalanum var um 22%.
Könnun á vinnuaðstæðum lækna gerð
á aldarafmæli LÍ 2018 leiddi ýmislegt í ljós
varðandi vinnu lækna:
• Tæp 23% læknanna sögðust vera með
fastar yfirvinnugreiðslur.
• Tæp 82% læknanna töldu sig vinna
ólaunaða vinnu í viku hverri: Tæplega
helmingur taldi sig vinna 1-4 klst.,
liðlega 27% 5-8 klst. og tæp 10% 9 klst.
eða fleiri.
• Liðlega 17% lækna áttu enga ógreidda
yfirvinnu, tæp 17% áttu minna en 50
ógreiddar yfirvinnustundir, liðlega
7% áttu milli 51-99 klst., liðlega 6%
áttu milli 100-200 klst., tæplega 6%
200-500 klst. og liðlega 5% meira en
500 klst.
Störf í heilbrigðisþjónustu eru um
margt sérstök og þess vegna vinna margar
heilbrigðisstéttir vaktavinnu, einmitt til
að tryggja fyrirfram lengd vinnulotnanna.
Samkvæmt kjarasamningi fjármála- og
efnahagsráðherra og LÍ eru læknar hins
vegar dagvinnumenn og hafa alltaf verið,
vinnutími þeirra er frá kl. 8-16. Á læknum
hvílir einnig yfirvinnu- og vaktaskylda
því í gr. 4.1.3 kjarasamningsins segir m.a.:
Læknum skal skylt að vinna yfirvinnu og taka
vaktir þar sem þess er þörf.
LÍ hefur lengi vitað að læknar vinna
mikla ógreidda yfirvinnu og er þá ekki
vísað til vinnu á fyrirfram skipulögðum
vöktum. Slík vaktavinna er að sjálfsögðu
greidd. Ógreidda yfirvinnan virðist
mest á Landspítala, sem svarar því til að
stofnunin ætlist ekki til að læknar vinni
yfirvinnu. Það er spítalanum heimilt að
ákveða enda ræður launagreiðandi hvort
og hversu mikla yfirvinnu hann kaupir
af lækni. En það hvílir einnig sú skylda á
launagreiðanda, ekki síst ef hann vill ekki
kaupa yfirvinnu af starfsmanni, að haga
skipulagi vinnunnar þannig að launa-
manni sé mögulegt að ljúka dagvinnunni
innan dagvinnutímans.
Læknar halda því fram að skipulagi
vinnu þeirra sé þannig háttað að þeim sé
oft ómögulegt að ljúka vinnu gagnvart
sjúklingum sínum innan dagvinnutímans.
Þeir telja sig því ekki geta vikið sér undan
yfirvinnunni þó stofnunin segist ekki
biðja um hana. Sé sú raunin er eðlilegt að
læknar ræði við sinn næsta yfirmann, sýni
fram á yfirvinnuþörfina, setji fram kröfu
um greiðslu fyrir hana og geri þannig
launagreiðandanum kleift að taka afstöðu
til framtíðar með tilliti til yfirvinnu sem
reynslan hefur sýnt að unnin hefur ver-
ið. Viðbrögð launagreiðanda við slíku
erindi hljóta að verða að annaðhvort þau
að breyta vinnuskipulaginu eða byrja að
greiða fyrir yfirvinnuna.
Upplýsingar úr Vinnustund staðfesta
að læknar vinna mikla ógreidda yfir-
vinnu. Fimmtungi lækna hefur tekist að
semja um fasta yfirvinnu vegna þessa,
og mögulega annarra ástæðna, en þorri
lækna vinnur mikla yfirvinnu án greiðslu.
LÍ telur að stjórnendum Landspítala og
annarra heilbrigðisstofnana sé fullkunn-
ugt um þessa staðreynd en notfæri sér
samviskusemi lækna gagnvart skjól-
stæðingum sínum, sjúklingum og öryggi
þeirra. Enda er það svo að launamönnum,
læknum og öðrum, er heimilt að gefa
vinnu sína.
Aðgerðir Landspítala á síðustu vikum
sýna að stofnunin ætlar að draga enn úr
kaupum sínum á yfirvinnu lækna. Fyrir
liggur að spítalinn segist almennt ekki
kaupa yfirvinnu af læknum.
Ætla læknar að halda áfram að gefa
Landspítala og öðrum heilbrigðisstofnun-
um svo og svo mikið af vinnutíma sínum
eða ætla þeir að spyrna við fótum og
gera kröfu um að yfirvinna, sem þarf að
vinna, sé greidd? Meðan læknar sætta sig
við vinnuskipulag sem kallar á ógreidda
yfirvinnu eru allar líkur á að launagreið-
andinn þiggi slíkt vinnuframlag. Fram-
haldið er í höndum lækna. En LÍ skoðar
einnig að láta á það reyna hvort heilbrigð-
isstofnunum sé stætt á vinnuskipulagi
sem gerir yfirvinnu nauðsynlega en neita
samt að greiða fyrir hana.