Læknablaðið - jan. 2020, Síða 44

44 LÆKNAblaðið 2020/106
Í heilsugæsluna kemur fólk með langvinna
sjúkdóma og er í reglulegu eftirliti á
3-12 mánaða fresti. Þannig er tíminn sem
varið er með heilbrigðisstarfsfólki aðeins
nokkrar klukkustundir á ári en allar hin-
ar meira en 8000 klukkustundirnar er fólk
eitt með sjálfu sér. Það segir sig því sjálft
að það skiptir mjög miklu máli að fólk
skilji eðli og framgang veikinda og heilsu
og reyni að stjórna lífi sínu og gera það
sem hægt er til að bæta líðan og lífsgæði.
Árið 1948 gaf Alþjóðaheilbrigðisstofn-
unin út skilgreiningu á heilsu þar sem
segir að heilsa sé fullkomin líkamleg, and-
leg og félagsleg vellíðan en ekki einungis
að vera laus við sjúkdóma og örorku. Þessi
skilgreining hefur verið gagnrýnd fyrir að
vera draumsýn því að fullkomin vellíðan
er ekki til. Það sé því ekki skynsamlegt að
nálgast heilsu á þennan hátt, þannig sé
eiginlega enginn heilbrigður, sem getur
varla verið rétt. Betra sé því að skilgreina
heilsu með því sem kallað hefur verið já-
kvæð heilsa sem er heilbrigði með áherslu
á að heilsa sé hæfnin til að geta aðlagað
sig og nýtt sjálfstjórn til að horfast í augu
við félagslegar, líkamlegar og andlegar
áskoranir.
Þessi nýja skilgreining á uppruna í
Hollandi hjá heimilislækninum Machteld
Huber sem hefur rannsakað nálgun á
heilsu. Hún telur mikilvægt að fólk með
langvinna sjúkdóma sjái hlutina í sam-
hengi og fari ekki í fórnarlambshlutverk-
ið. Nálgunin snýst því um þrautseigju,
að takast á við veikindi, vera sjálfur við
stjórnvölinn, finna út hvað er mikilvægast
og reyna að aðlagast nýjum veruleika eins
og kostur er og halda heilsu þrátt fyrir
langvinnan sjúkdóm.
Machteld gerði stóra rannsókn til að
komast að því hvaða þættir skiptu máli
fyrir heilsu. Hún komst að þeirri niður-
stöðu að skipta megi heilsu í 6 aðalsvið
sem hún kallaði heilsuhjólið en með því
mætti fá innsýn í það hvort líf okkar sé í
góðu jafnvægi og hvaða þætti er þörf á að
vinna með. Þessi svið eru: líkamleg virkni,
andleg vellíðan, tilgangur, lífsgæði, þátt-
taka og dagleg virkni.
Að frumkvæði Ölmu Möller landlækn-
is var haldinn fundur í Þróunarmiðstöð
íslenskrar heilsugæslu í maí 2019 þar sem
Karolien van den Brekel-Dijkstra heimilis-
læknir í Hollandi flutti fyrirlestur og fjall-
aði um þessa nýja skilgreiningu á heilsu
en Hollendingar hafa í nokkur ár notað
þessa nálgun og heilsuhjólið í heilsugæslu
og víðar.
Karolien kom síðan aftur með fyrir-
lestur á fræðadaga Heilsugæslu höfuð-
borgarsvæðisins 31. október síðastliðinn
og í tengslum við þá komu var haldið
námskeið fyrir lækna, hjúkrunarfræðinga
og ráðgjafa hjá Virk um notkun á heilsu-
hjólinu en Virk hefur meðal annars staðið
fyrir íslenskri þýðingu á heilsuhjólinu.
Námskeiðið fer þannig fram að náms-
hópurinn hittist þrisvar í þrjár klukku-
stundir á rúmlega mánaðafresti til að
þátttakendur gætu æft sig og prófað að
nota Heilsuhjólið og síðan er komið saman
aftur og málin rædd. Til stendur að fara af
stað með kennaranámskeið í febrúar 2020
og flytja þannig þessa þekkingu til Íslands
Á Læknadögum, föstudaginn 24. jan-
úar eftir hádegi, verður málþing um nýja
nálgun og sýn á heilsu: „Salutogenesis og
jákvæð heilsa“ þar sem Machteld Huber
mun fjalla um þessa nýju skilgreiningu
og Bengt Lindström barnalæknir frá Sví-
þjóð tala um salutogenesis og loks Anders
Hansson sem er sálfræðingur með áherslu
á vinnuumhverfi ræða um heilsueflandi
vinnustaði.
LÍKAMLEG VIRKNI
LÍFSGÆÐI
ANDLEG VELLÍÐAN
TILGANGUR
DAGLEG VIRKNI
ÞÁTTTAKA
0
2
4
6
8
10
• Social and communicative skills
• Social contacts
• Meaningful relationships
• Experiencing to be accepted
• Community involvement
• Meaningful work/occupation
• Basis ADL
(Activities of Daily Living)
• Instrumental ADL
• Ability to work
• Health literacy
• Quality of life/well-being
• Experiencing happiness
• Enjoyment
• Perceived health
• Flourishing
• Zest for life
• Balance
QUALITY OF LIFE
DAILY
FUNCTIONING
SOCIAL - SOCIETAL
PARTICIPATION
PILLARS FOR
POSITIVE HEALTH
• Cognitive functioning
• Emotional state
• Esteem/self-respect
• Experiencing to be in charge/
manageability
• Self-management
• Understanding one’s situation/
comprehensibility
• Resilience
• Purpose/meaningfulness
• Striving for aims/ideals
• Future prospects
• Acceptance
• Medical facts
• Medical observations
• Physical functioning
• Complaints and pain
• Energy
MEANINGFULNESS
MENTAL
WELL-BEING
BODILY FUNCTIONS
© Institute for Positive Health NL
Ég sé um mig sjálf(ur)
Ég þekki mín mörk
Þekking á heilbrigði
Stjórn á eigin tíma
Stjórn á eigin fjármálum
Starfsgeta
Bið um aðstoð
Innihaldsríkt líf
Lífsgleði
Langar að hugsjónir mínar verði að veruleika
Sjálfsöryggi
Sátt(-ur) við lífið
Þakklæti
Held áfram að læra
Man hluti
Get einbeitt mér
Get átt samskipti
Er glaðvær
Er sátt(-ur) við mig
Get tekist á við breytingar
Finnst ég hafa stjórn
Finnst ég heilbrigð(-ur)
Hreysti
Óþægindi og verkir
Svefn
Mataræði
Líkamlegt ástand
Hreyfing
Félagsleg tengsl
Er tekin(n) alvarlega
Geri eitthvað skemmtilegt með öðrum
Stuðningur frá öðrum
Tilheyri/er hluti af hópnum
Geri hluti sem skipta máli
Áhugi á samfélaginu
Lífsánægja
Er hamingjusöm/samur
Líður vel
Er í jafnvægi
Finn fyrir öryggi
Hvernig ég bý
Næ endum saman
HEILSUHJÓL
Taktu afstöðu til eftirfarandi þátta:
Elínborg
Bárðardóttir
heimilislæknir
Heilsuhjólið – Læknadagar 2020