Læknablaðið

Árgangur

Læknablaðið - jan. 2020, Blaðsíða 51

Læknablaðið - jan. 2020, Blaðsíða 51
R I T D Ó M U R Vilhelmína Haraldsdóttir blóðmeinalæknir á Landspítala og formaður Félags áhugamanna um sögu læknisfræðinnar vilhehar@landspitali.is Nýlega kom út bókin Lífsgrös og leyndir dómar eftir Ólínu Kjerúlf Þorvarðardóttur þjóðfræðing. Bókin hefur verið tilnefnd til Íslensku bókmenntaverðlaunanna 2019 í flokki fræðibóka. Ólína flutti afar áhugavert og skemmti- legt erindi á nýlegu málþingi Félags áhugamanna um sögu læknisfræðinnar þar sem fjallað var um galdra og lækn- ingar. Ég taldi mig því hafa mjög góða hugmynd um efni bókarinnar áður en ég hóf lesturinn. Bókin var þó enn læsilegri og fróðlegri en ég átti von á. Bókin byrjar á stuttum kafla um upp- haf lækninga á heimsvísu. Þar er stiklað á stóru en kaflinn setur engu að síður þróun lækninga á Íslandi og á Norðurlöndunum í alþjóðlegt samhengi þess tíma. Það er líka alltaf áhugavert að lesa um Íslendinga sem stunduðu lækningar og ferðuðust um Evrópu og fylgdust með því hvað var að gerast þar í fræðunum. Þannig er talið líklegt að Hrafn Sveinbjarnarson hafi far- ið til Salerno á Suður-Ítalíu og leitað sér þekkingar þar og að Ísleifur Gissurarson biskup, sem sinnti lækningum, hafi numið lækningar í klausturskóla í Þýskalandi. Það er því alls ekki nýtilkomið að fara utan til að leita sér þekkingar í læknisfræði. Fjallað er um lækningar að fornu hér á landi og nokkuð ítarlega um Hrafn Svein- bjarnarson sem almennt er talinn vera fyrsti íslenski læknirinn. Ólína rökstyður þá skoðun sína að lækningabókin AM 194 8vo sem skrifuð var á Geirröðareyri nú Narfeyri á Snæfellsnesi árið 1387 byggist á lækningabók Hrafns en þar bjó Guðrún systir Hrafns og Einar sonur hans dvaldi þar eftir víg föður síns. Bókina nefnir hún því Hrafnsbók. Næst fjallar Ólína um særingar, töfra- þulur og galdrafárið. Ólína ritaði doktors- ritgerð um galdramálin á Íslandi og þar kemur fram að ekki var óalgengt að fólk væri dæmt á bálið vegna tilrauna til lækn- inga. Á þessum tíma voru mörkin milli lækninga og galdra oft mjög óljós. Sérstakur kafli er um konur og lækn- ingar. Konur voru áberandi sem læknar í orustum í Íslendingasögunum, svo sem or- ustunni á Stiklastöðum í Noregi árið 1030, en síðar breyttist verksvið kvenna og þær sinntu síður lækningum en voru fyrst og fremst yfirsetukonur. Þó nokkrar frásagnir eru af barnsfæðingum og fæðingarhjálp og það fer ískaldur hrollur um mann við að lesa um hve mikið hættuspil fæðingin var fyrir móður og barn. Þá var gott fyrir fæðandi konu að halda um lausnarstein sér til halds og trausts. Lausnarsteininn átti að geyma í hveiti milli nota og vefja hann svo í hreint léreft eða líknarbelg. Það er áhugavert að lesa um orðið læknir en í fornbókmenntunum voru allir nefndir læknar, jafnt konur sem karlar, ef þeir höfðu þannig kunnáttu til að bera. Síðar fór að bera á sérhæfingu í lækn- ingum, í grasalækningar sem þróuðust í lyflækningar, og í handlækningar sem bartskerar sinntu um tíma. Nokkuð er fjallað um grasalækningar sem byggð- ust aðallega á jurtum, bæði til inntöku og í bökstrum. Hér á landi hafa fundist merki um að jurtir hafa verið ræktaðar til lækninga. Þá er fjallað um handlækningar þar sem búið var um sár, hleypt úr sulli, brennt fyrir blæðingar og svo allar blóð- tökurnar en um þær giltu flóknar reglur sem er erfitt að skilja nú á tímum. Í viðauka bókarinnar er mjög ítarlegt yfirlit um íslenskar lækningajurtir, erlend- ar lækningajurtir og lækningasteina sem voru taldir mjög nytsamlegir, sérstaklega þegar kona var í barnsnauð. Bók Ólínu er bæði fróðleg og skemmti- leg. Ólína hefur sagt að bókin hafi verið lengi í bígerð, í allt að 20 ár. Tímasetning útgáfunnar er ábyggilega góð. Hjá Félagi áhugamanna um sögu læknisfræðinnar finnum við að það er mikill áhugi á sögu lækninga hér á landi og góð aðsókn er að fræðslufundum félagsins. Þá er mik- ill áhugi hér á landi á náttúrulyfjum og margir munu vilja lesa um lækningajurt- irnar sér til gagns og gamans. Lífsgrös og leyndir dómar eftir Ólínu Kjerúlf Þorvarðardóttur LÆKNAblaðið 2020/106 51

x

Læknablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Læknablaðið
https://timarit.is/publication/986

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.