Hugur og hönd - 01.06.2006, Blaðsíða 13

upp áhugi á að prýða húsin á gamla
og góða norska vísu og reisa norska
byggingarlist úr rústum. Hann lýsir
tilraunum sem hafi verið gerðar þar
í sveit til að endurvekja handverks-
hefðina, m.a. með því að smíða hús-
gögn í norskum stíl, en Guðmundur
telur þó að það sem hann nefnir
„dansklyndi og prjálgirni þeirra sem
mest hafi fjárráð" standi í vegi þess-
ara „þjóðreisnarmanna". Síðan bætir
hann við:
Ymsir hafa á síðustu árum unnið
mjög að viðreisn heimilisiðnaðar-
ins á Islandi. Og vel sje þeim, sem
þar hafa að verki verið. En þess
verða þeir að gæta, að ekki er vel
unnið, án þess að staðið sje á
gömlum íslenskum merg. Þegar
nýtt er skapað, verður það að eiga
rætur í íslenskum jarðvegi. Ella
verður híbýlaprýðin nokkuð á
annan veg en skyldi. Listasmekk
manna þarf að þroska, kenna
þeim að skilja það, að ekki er nóg
að fylla hús sín af vel gerðum
munum, ef þeir eru með öllu
ósamstæðir og eiga ekki rót sína í
íslenskri þjóðarsál. Óþjóðlegur og
ólistrænn heimilisiðnaður getur
auðvitað orðið til að spara mönn-
um fje - og vel má vera, að heim-
ilin geti hreint og beint haft tekjur
af slíkum iðnaði, en til menning-
arauka verður hann ekki.
Guðmundur telur þó vert að skoða
ýmsar leiðir sem færar eru til endur-
reisnar handverks á íslandi og tekur
hann m.a. verk Ríkarðs Jónssonar
myndskera og fleiri sem dæmi um
að vel hafi til tekist „að færa
trjeskurðinn á íslandi í þjóðlegt
form". Leggur hann til að Ríkarði,
eða öðrum jafnhæfum manni, „væri
veittur ríflegur styrkur til að halda
uppi vetrarskóla fyrir listhæfa ung-
linga, víðsvegar af landinu, skóla,
þar sem ekki yrði einungis starfað
að skrautgripagerð, heldur og að
skornum húsbúnaði, dýrum og
ódýrum, íslenskum að anda og yfir-
bragði". En jafnframt stingur hann
upp á að annar kennari við skólann
væri listhæfur húsgagnasmiður.
„Hægt væri að smíða húsgögn í
bæði gestastofur og samkvæmissali
jafnt og í daglegar vistarverur fá-
tækra og ríkra, í búr og í eldhús,
ekki síður en í svefnherbergi og stof-
ur. Smátt og smátt skapaðist íslensk-
ur stíll og fólki lærðist að fleira er
gott en það sem fengið er frá
„Danskinum" (Guðm. G. Hagalín
1925).
Það var Halldóri K. Laxness
sömuleiðis hugleikið á þessu tíma-
bili „að búa til innanstokksmuni
með sniði er samrýmist háttum ís-
lensks sveitalífs," en hann taldi að til
þess þyrfti að leita fyrirmynda út
fyrir landsteinana og „bíður hér
glæsilegt verkefni úngra gáfaðra
húsgagnasmiða og bíldskera" skrif-
aði hann frá Ítalíu í október 1925
(Halldór K. Laxness 1925). í tímarit-
unum Mentamál og Samvinnunni
birtust einnig hugrenningar á þessu
tímabili um hvernig heimilisbrag
hafi hrakað þrátt fyrir umbætur í
húsagerð. Myndskreyttar hugmynd-
ir Baldvins Björnssonar gullsmiðs að
innra fyrirkomulagi á litlum íslensk-
um fyrirmyndarbæ birtust til dæmis
í greinaflokki Jónasar frá Hriflu um
byggingar í Samvinnunni árið 1928.
Þar átti innra skipulag að vera bæði
smekklegt og þægilegt og húsmunir
svo einfaldir að „þeir megi verða
heimagerðir af hagleiksmönnum"
(J.J. 1928).
Samkeppni um teikningar af ís-
lenskum húsgögnum og tilhög-
un íslenskrar baðstofu
Eins og áður hefur komið fram
ákvað Samband norðlenskra kvenna
á aðalfundi sínum vorið 1926 að láta
gera teikningar af íslenskum hús-
gögnum og var heitið til þess 200
krónum í verðlaun. Auk þess bætti
ársritið Hlín 100 krónum við verð-
launaféð. Framkvæmdanefnd sem
skipuð var fulltrúum heimilisiðnað-
arnefndar Sambandsins, ungmenna-
félaganna og Bandalags kvenna boð-
aði til verðlaunasamkeppni um best
gerða uppdrætti af borði, bekk, 2
stólum, skáp og rúmi og haganlegri
tilhögun í baðstofu. í nefndinni sátu
Halldóra Bjarnadóttir, Ragnhildur
Pétursdóttir, Háteigi, Guðrún Björns-
dóttir, Grafarholti og Guðrún Torfa-
dóttir frá Stokkseyri. Halldóra taldi
að hér væri komið tækifæri til að
gefa alþýðu manna kost á hentugum
og smekklegum húsgögnum sem
ættu að vera „auðgerð og einföld"
en vonaðist jafnframt eftir að hús-
gögnin yrðu til sýnis á Landssýning-
unni 1930 (Halldóra Bjarnadóttir
1927).
Halldóra var jafnframt sannfærð
um að fyrirmyndirnar lægju ekki
langt undan og væri að finna í sveit-
um landsins, til dæmis væru til ís-
lenskir stólar sem væru sterklegir,
einfaldir og stílhreinir gripir en
„.hafa nú víðast hvar verið hraktir
fram í búr og eldhús, þeir fáu sem
eftir eru, þar verða þeir að hýrast,
þykja ekki húsum hæfir, en útl.Jend-
ir] 'pinnastólar' svonefndir fylla all-
ar stofur." Hún vitnar jafnframt í
hvernig einfaldir, haganlega smíðað-
ir tréstólar úr Dölunum í Svíþjóð
hafi snemma á tuttugustu öld verið
lagðir til grundvallar vandaðri hús-
gagnaframleiðslu þar í landi, fram-
leiðslu sem byggði á teikningum og
leiðbeiningum æfðra smiða. Hún
taldi húsgagnamálið vera stórmál
sem „hefur mikla þýðingu fyrir
menningu vora" og nauðsynlegt að
allur þorri fólks hafi „greiðan að-
gang að uppdráttum að hentugum
og smekklegum húsgögnum" (Hall-
dóra Bjarnadóttir 1927).
Úrslitin - Kristín eða Ríkarður
Þrátt fyrir að frestur til að skila inn
teikningum hafi verið framlengdur
um þrjá mánuði var þátttakan í sam-
keppninni raunalega lítil og aðeins
þrjár tillögur bárust. I byrjun júlí
1928 voru tillögurnar almenningi til
sýnis í Reykjavík og kemur fram í
frétt í Morgunblaðinu í kjölfarið að
Ríkarður Jónsson hafi fengið verð-
laun fyrir uppdrætti að húsgögnum,
en Kristín Jónsdóttir fyrir tilhögun í
„baðstofu". Stuttu eftir það birtir
dómnefndin, sem skipuð var þeim
Guðrúnu J. Briem, Matthíasi Þórðar-
HUGUROG HÖND 2006 1 3