Hugur og hönd - 01.06.2006, Blaðsíða 23

unum með spjótum og helgum
munum, en nú fá þeir borgað fyrir
beinakisturnar í beinhörðum pen-
ingum. Bæði lorrkon og pukamani
stengur eru eftirsóttir safngripir um
víða veröld. Sýningargripir eru
gerðir úr járnviði, en helgisiðasteng-
ur úr blóðviði.
Didgeridoo, líklega elsta hljóðfæri
jarðarinnar, er talið upprunnið í
aðferð við að mála á börk. Má rekja
þetta tjáningarform til regnskýla,
líkamsmálunar og múrristna. Ristur
fyrirfinnast víða í Norður-Astralíu,
svo sem í Kimberley, Laura á Cape
York og í Arnhem-landi. Sumar af
klettamyndunum eru ævafornar, en
aðrar voru gerðar eftir að samskipti
við hvíta menn hófust. Við vígslur
og aðrar helgiathafnir var fólk mál-
myndum gera þær torráðnar svo
einungis hinir útvöldu og innvígðu
skilja innri boðskap þeirra. Lista-
menn á Tiwi eyjum nota gjarnan
kamb sem þeir dýfa í litarefnið og
þrýsta svo á börk eða við til þess að
flýta fyrir sér við punktagerðina. A
seinni árum nota sumir akrílmáln-
ingu jafnhliða jarðlitunum. Stund-
um eru myndirnar frá Arnhem-
Barkarmynd frá Arnhem-landi. Ljósm. Steve Rastrick.
Arnhem-landi og Kimberley. Sagt er
að ef jörðin hefði rödd mundi hún
hljóma eins og didgeridoo. Við gerð
þessa hljóðfæris leita handverks-
menn fyrst eftir sérstökum tegund-
um af eucalyptus trjám, stringybark
og ivoollybutt. Tréð er bankað til þess
að finna holan lurk eftir termíta. Þá
er tréð höggvið, úrgangur termít-
anna hreinsaður út og berkinum
flett af. Ef holur eða sprungur eru á
viðnum þarf að þétta þær með bý-
flugnavaxi. Að lokum er trjábútur-
inn styttur til þess að fá réttan tón
og býflugnavax ef til vill borið á
munnstykkið. Hljóðfærið er yfirleitt
um 1,3 metrar á lengd. Við ýmsar at-
hafnir var sungið eða kyrjað með
undirleik didgeridoos og nútíma tón-
listarmenn hagnýta sér einnig þessa
dularfullu rödd móður jarðar. A tón-
leikum í Melbourne var nýlega flutt
nútímaverk, samið fyrir didgeridoo
og sex önnur hljóðfæri, og eigi alls
fyrir löngu fóru menn frá Arnhem-
landi til Reykjavíkur til þess að blása
í didgeridoo fyrir íslendinga.
I Arnhem-landi þróaðist einnig
að með táknrænu mynstri. í bjarma
varðeldsins hefur verið tilkomumik-
ið að sjá svarta dansara fagurlega
skreytta með hvítum línum, bogum
og punktum. Regnskýlin voru gerð
úr greinum og berki og voru þau oft
ámáluð.
Börkur af eucalyptus trénu
stringybark, sem valinn er fyrir
myndir, þarf að vera kvistalaus og
heill. Hann er skorinn á regntíman-
um þegar tréð er safaríkast. Tveir lá-
réttir skurðir eru gerðir og einn lóð-
réttur og berkinum er síðan flett af
trénu með beittu áhaldi. Innri börk-
urinn, sem er mjúkur, er losaður frá
grófum ytra berki og lagður á eld.
Eftir að börkurinn hefur verið hitað-
ur er hann flattur út, lagður undir
farg og látinn þorna. Þá er hann til-
búinn til ámálunar.
Barkarmyndir eru málaðar með
jarðlitum, okkri, mangani, viðarkol-
um, pípukrít og kalksteini. Úr okkri
má fá gula, gulrauða, rauða og
brúna liti með ýmsum blæbrigðum.
Jarðlitirnir eru muldir og blandaðir
með vatni og festi. Punktarnir í
landi gagnsæjar, svo að sjá má inn-
yfli dýra eða manna, en stundum
eru þær skyggðar með fínlegum
krossum. I augum evrópskra list-
fræðinga þóttu þessar myndir í
fyrstu frumstæðar og lítils virði, en
nú hafa menn lært að meta táknræna
merkingu þeirra, sérstæða túlkun og
einstakt og heillandi yfirbragð.
í Ian Potter safninu í Melbourne
er að finna barkarmyndir þar sem
nútíma listamenn leita með hefð-
bundnum aðferðum til goðsagn-
anna. Myndefnið er það sama og
forfeður þeirra hafa málað á kletta í
tugþúsundir ára. Hefð þessi byggist
á tótemtrú, þar sem andar forfeðr-
anna taka sér bólfestu í landslagi,
dýrum og mönnum. I Kimberley
skildu Wandjina, andar skýja og
frjósemi, eftir hluta af sér í hellarist-
um, og frá þeim stafaði mikill kraft-
ur. Á draumaskeiðinu, í örófi alda,
birtist skaparinn í líki regnboga-
snáks þegar hann skóp hlykkjóttar
árnar í Arnhem-landi. Enginn vinn-
ur spjöll á landi þar sem andar for-
feðranna sofa. Hinir hæglátu lista-
HUGUROG HÖND2006 23