Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Side 10

sem rannsóknin náði til og greiningin á henni er hentugur byrjunarreitur
fyrir athugun á því hvað hefur breyst í þessum efnum.
Í þessari grein verður fyrst gerð nánari grein fyrir athugunum Haspel -
math á hlutverkum óákveðinna fornafna og í kjölfarið verður greining
hans á íslensku rædd og metin (2. kafli). Þá verður athugað hvernig forn-
íslenska kemur heim við nútímaíslensku (3. kafli) og síðan rætt stuttlega
um tímasetningar (4. kafli). Loks verða helstu atriði tekin saman (5. kafli).
2. Rannsókn Martins Haspelmath (1997)
2.1 Almennt um ritið
Eins og titillinn Indefinite Pronouns bendir til er umfjöllunarefnið óákveð -
in fornöfn. Til athugunar eru þó ekki öll þau orð sem hefð er að flokka
sem óákveðin fornöfn heldur þau sem mega kannski með réttu kallast
óákveðin, eins og e. someone og anyone. Þetta eru því óákveðin fornöfn í
þröngum skilningi. Ýmis orð eru oft talin til óákveðinna fornafna en falla
ekki undir þessa þröngu skilgreiningu: millimagnorð (e. mid-scalar quanti-
fiers) á borð við e. few og several, almenn fornöfn (e. generic pronouns) eins
og e. one og þ. man, almagnorð (e. universal quantifiers) eins og e. all og
every og samsemdarfornöfn (e. identity pronouns/determiners) eins og e.
same og other (Haspelmath 1997:11–12).2 Í bókinni er ekki aðeins fjallað
um stök óákveðin fornöfn heldur einnig um raðir þeirra. Dæmi um slíka
röð er enska fornafnið any ásamt þeim orðum sem hefjast á forliðnum
any-. Any-röðinni tilheyra t.d. fornöfnin any, anyone og anything en líka
t.d. anyhow og anywhere sem eru ekki fornöfn í hefðbundnum skilningi
þess orðs heldur atviksorð. Hugtakið fornafn er því notað í víðari merk-
ingu í bókinni en venjan er í íslensku.
Eins og fram kom í inngangi fjallar bókin um hlutverk óákveðinna
fornafna í fjölda tungumála. En hún snýst um fleira því að þarna er líka
rætt um uppruna þessara fornafna. Venjulega eru þau annaðhvort leidd af
spurnarfornöfnum (eins og nokkur og þýska fornafnið etwas ‘eitthvað’)3
eða eiga rætur að rekja til þess sem kalla mætti almenn nafnorð (e. generic
nouns) en dæmi um það eru t.d. ensku fornöfnin nobody og nothing. Land -
fræðileg dreifing þessara tveggja meginuppsprettna er einnig til um fjöll -
Katrín Axelsdóttir10
2 Íslensk dæmi um orð af þessum fornafnaflokkum eru t.d. fáeinir (millimagnorð),
maður (almennt fornafn), sérhver (almagnorð) og samur (samsemdarfornafn).
3 Nokkur hefur verið rakið til *ni wait (ek) hwarjaR ‘ég veit ekki hver’; síðari liður
etwas samsvarar spurnarfornafninu was ‘hvað’.