Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Blaðsíða 204

hvernig málpólitík hefur verið beitt til þess að veita sumum málum opinbera
stöðu á meðan önnur njóta lítils eða einskis opinbers stuðnings, ýmist til að hygla
eða halda niðri ákveðnum hópum í löndum þar sem mörg tungumál eru töluð.
Dæmi eru hér tekin af t.a.m. þætti katalónsku í sjálfstæðisbaráttu Katalóna og
stöðu lettnesku og rússnesku í Lettlandi eftir að landið öðlaðist sjálfstæði. Í kjöl -
farið er bent á sterka og nánast sjálfgefna stöðu íslensku á Íslandi.
Þessu næst eru rakin þau tvö meginsjónarmið sem við sögu koma þegar rætt
er um val á opinberu tungumáli, annars vegar þjóðbyggingarsjónarmið (e. nation
building) og hins vegar sjónarmið um verndun tungumála (e. language mainten-
ance) og fjölbreytilega málmenningu (e. language diversity). Frakkland og franska
eru hér nefnd sem dæmi um hvernig tiltekið tungumál getur notið réttinda
umfram önnur mál sem töluð eru í viðkomandi landi til þess að tryggja að allir
íbúar þess tali sama málið, enda sé það ákveðin forsenda þess að þeir geti talið sig
til sömu þjóðar. Á hinn bóginn er bent á hvernig Noregur hefur færst frá því að
banna nánast samísku, til að tryggja stöðu norsku sem þjóðtungu, yfir í að veita
samísku og þeim sem hana tala ýmiss konar réttindi í nafni menningarlegrar fjöl-
breytni. Ísland og íslenska eru síðan sett í þetta samhengi og kemst Ari Páll að
þeirri niðurstöðu að hér sé báðum meginsjónarmiðunum mætt, íslenska sé óum-
deilanlega þjóðtunga Íslendinga og um leið hluti af fjölbreytileikanum í mál -
menningu heimsins.
Nokkuð er vikið að stöðu innflytjendamála á Íslandi í næstu undirköflum þar
sem einkum er fjallað um mismunandi viðhorf til minnihlutamála eftir því hvort
fyrir þeim er hefð eða ekki í viðkomandi landi eða málsvæði. Hér eru raktar þær
tvær meginleiðir sem farnar hafa verið í þessum efnum, en Ari Páll kallar þær
annars vegar samlögun (e. assimilation) og hins vegar fjöl(breytni)hyggju (e. trans -
nationalism) og bendir á að þær samsvari í raun þeim sjónarmiðum sem nefnd
voru hér framar í sambandi við val á opinberu tungumáli. Hann tilgreinir svo að
enn sé ekki ljóst hvor leiðin verði farin á Íslandi enda sé skammt um liðið síðan
innflytjendum tók að fjölga hér að nokkru ráði.
Að lokinni þessari umræðu er hugað að stærð tungumála og mismunandi
leiðum til að skilgreina hvað átt er við með stærðarhugtakinu í þessu samhengi.
Hér kemur Ari Páll með þá þörfu ábendingu að í alþjóðlegu samhengi telst ís -
lenska í flestum skilningi býsna stórt tungumál enda þótt fjöldi þeirra sem tala
málið dags daglega sé ekki ýkja mikill samanborið við t.d. ensku eða arabísku.
Hér kemur ekki síst til hin sterka staða íslenskunnar innan íslensks málsamfélags,
hún er opinbert tungumál og enn sem komið er notuð á öllum sviðum samfélags-
ins. Síðan er vikið nánar að því að meginstefið í hinni opinberu íslensku mál -
stefnu frá 2009 er að hægt eigi að vera að nota íslensku um öll þau svið mannlífs-
ins sem hér kunna að vera til umræðu. Jafnframt er bent á þær ógöngur sem ýmis
tungumál hafa lent í í þessum efnum, oftast vegna þrýstings frá öðrum málum,
einkum ensku í seinni tíð. Þetta vekur síðan upp vangaveltur um hvort íslenska
teljist nokkuð deyjandi tungumál út frá þeim mælikvörðum sem helst er stuðst
við þegar lífvænleiki tungumála er metinn. Er niðurstaðan sú að íslenska standi
enn sem komið er vel að vígi en Ari Páll slær þó réttilega þann varnagla að ör
Ritdómar204