Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Blaðsíða 210

Að lokinni þessari greiningu á forsendum mats á málnotkun er sviðið breikk -
að enn frekar og rætt um málbreytingar og viðbrögð málsamfélagsins við þeim,
bæði bein og óbein. Hér tekur Ari Páll þá virðingarverðu afstöðu að afskiptum af
málnotkun annarra, jafnvel þótt þau beinist að meintum „óhreinleika“, þurfi að
fylgja útskýring á þeim forsendum sem þar búa að baki. Hann bendir einnig rétti-
lega á að í umræðum um breytingar á íslensku máli, þar sem margir telja að breyt-
ingar séu nú hraðari og umfangsmeiri en áður, sé rétt að hafa í huga að aðgangur
okkar að ýmiss konar óformlegu máli, bæði rituðu og töluðu, er nú mun meiri en
áður m.a. vegna tilkomu samfélagsmiðla og breytts fjölmiðlaumhverfis. Þessu er
svo fylgt eftir með nánari útlistun á annars vegar málsniði, þ.e. mismunandi mál-
fari eftir aðstæðum, og hins vegar ritmáli og talmáli. Þar er einkum litið til orða -
vals og hvernig það getur verið mismunandi eftir því hvort um talað eða ritað mál
er að ræða, ekki síst hvað varðar notkun aðkomuorða. Þau eru öllu algengari í
óformlegu talmáli en formlegu ritmáli enda slaknar oft á kröfum málnotenda um
hreinleika málsins í tali. Kaflanum lýkur svo á frekari umfjöllun um mat á nýjum
orðum í málinu, m.a. út frá því hve „íslensk“ eða „hrein“ þau eða þeir orðhlutar
sem þau eru smíðuð úr teljast vera. Á undan henni er þó skotið inn stuttum und-
irkafla um útvarpsmál sem er út af fyrir sig áhugaverður en um leið nokkuð sér-
tækur innan víðari heildarramma kaflans og því um sumt úr samhengi við hann.
3. Lokaorð
Óhætt er að fullyrða að Málheimar er afar þarft og gott innlegg í íslenska umræðu
um málstefnu og málræktarfræði. Hér eru vissulega ekki ruddar neinar nýjar
fræðilegar brautir eða lagðar fram stefnumarkandi kenningar, en eins og minnst
var á í inngangi kemur skýrt fram hjá Ara Páli að það er ekki markmið bókarinn-
ar. Tilgangurinn er fremur að gefa yfirlit yfir íslenska og almenna málræktarfræði
og það markmið næst með miklum ágætum. Þannig er minnst á flest meginhug-
tök þeirra fræða og þau útlistuð með skýrum dæmum og bókin nær þannig yfir
býsna vítt svið. Halda má fram að bókin mæti ákveðnum skorti á heildstæðu yfir-
liti um þessi efni sem áður ríkti hér á landi, enda þótt áður hafi víða verið fjallað
um einstaka þræði. Það er svo sérstakur kostur hve vel hin íslenska umræða er
sett í alþjóðlegt samhengi og þannig undirstrikað að þótt íslenskt mál og málum-
hverfi hafi vissulega sín sérkenni eru viðfangsefni á sviði málstefnu og málræktar
um margt þau sömu eða í það minnsta sambærileg frá einu málsamfélagi til ann-
ars. Um leið má segja að sú breidd sem næst með þessari víðu nálgun sé helsti galli
bókarinnar því hér gefst sjaldnast svigrúm til dýpri köfunar eða umræðu og þeim
sem þegar eru vel að sér í málræktarfræðum fyrir lestur bókarinnar kann á köfl-
um að finnast sem hætt sé í miðjum klíðum og ekki vikið með fullnægjandi hætti
að flóknari útlistunum á ýmsum áhugaverðum þáttum. Það er þó tæpast sann-
gjarnt að kvarta undan því að höfundur bókar geri annað í henni en það sem hann
segist ætla að gera. Hins vegar gerir breidd umfjöllunarinnar og fjöldi efnis þátta
það að verkum að þægilegt hefði verið fyrir lesendur að fá einhvers konar saman-
tektarkafla í bókarlok þar sem þræðirnir væru dregnir saman í eina heild. Eins
Ritdómar210