Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Page 17

tekið fram að val fornafns ráðist af því hvort búist er við neikvæðu svari
við spurningu (nokkur-röðin) eða ekki (ein-röðin) og við (9g) er tekið fram
að í þessu hlutverki, beinni neitun, megi einnig nota neinn ef neitun fer á
undan: Ég sá ekki neinn, *Neinn sá mig ekki (sbr. Haspelmath 1997:
214).
Við þessa greiningu er í fljótu bragði ekki margt að athuga. Svæði
nokkur-raðarinnar er þó örugglega of rýrt á mynd 4. Fyrir utan hlutverkin
þrjú sem sýnd eru þar (spurningu, samanburð og óbeina neitun) getur
röðin staðið í beinni neitun, með sama fyrirvara og varðandi neinn (und-
anfarandi neitun):
(10) Ég sá ekki nokkurn (mann) á svæðinu.10
En það er líklega ástæða til að gera ráð fyrir enn fleiri hlutverkum nokkur
á dreifingarmyndinni. Jóhannes Gísli Jónsson hefur fjallað um notkun
nei kvæðisorða (e. negative polarity items) en nokkur tilheyrir þeim hópi.
Hann segir nokkur geta staðið í skilyrðissetningum og sýnir þetta dæmi
(Jóhannes Gísli Jónsson 2005:447):
(11) Þú ert bjartsýnn ef þú heldur að nokkur hafi áhuga á þessu.
Þetta kemur ekki heim við mynd 4, sbr. dæmi (9e) sem lá greiningunni á
hlutverki 5 til grundvallar: Ef einhver/??nokkur hringir, viltu þá segja að ég
sé ekki heima. En Jóhannes er ekki einn um þetta mat því að auðvelt er að
finna dæmi um nokkur í skilyrðissetningum í nútímamáli.11 Um val á for-
nafni í skilyrðissetningum virðast þó vera skiptar skoðanir. Þeir eru til
„Hefir hver til síns ágætis nokkuð“ 17
10 Jóhannes Gísli Jónsson (2005:447) nefnir að þótt oft sé hægt að nota nokkur í stað
neinn gangi það stundum ekki: Þú veist ekki neitt/?*nokkuð um þetta. Svo virðist sem nokk-
ur (á eftir neitunarorði) sé frekar notað hliðstætt en sérstætt. Þessi takmarkaða notkun
sérstæðs nokkur á eftir neitunarorði gæti verið ástæða þess að heimildarmanni Haspelmath
sást yfir þetta hlutverk (beina neitun) nokkur-raðarinnar. — Jóhannes Gísli Jónsson (2011)
nefnir að nokkur virðist fela í sér sterkari neitun en neinn, sbr. Hann hefur ekki nokkurn
áhuga á handbolta andspænis Hann hefur ekki neinn áhuga á handbolta. Við þetta má bæta
að orð á borð við minnstur og einasti (með sterkri setningaráherslu) koma gjarna á eftir
nokkur en síður á eftir neinn: Hann hefur ekki nokkurn MINNSTA/EINASTA áhuga á
handbolta. Haspelmath sneiðir eðlilega hjá slíkum minniháttar mun á milli fornafna enda
er hann að bera saman meginlínur.
11 Sbr. t.d. dæmin í (i):
(i) a. Ef nokkur neðangreindra atriða eiga við þig skaltu íhuga að leita aðstoðar …
(doktor.is)
b. En ef það er nokkurt fyrirbæri í víðri veröld sem getur komið á óvart þá er
það einstaklingurinn. (andriki.is)