Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Side 35

Ein er sú notkun einhver sem ekki hefur verið minnst á og er þekkt
bæði að fornu og nýju. Það er þegar einhver stendur á undan lýsingarorði
í efstastigi: hann var einhver ágætastur maður á landinu (í nútímamáli væri
lýsingarorðið veikt beygt). Ekki liggur alveg í augum uppi hvaða merk-
ingu eða hlutverki þessi notkun einhver tengist helst. Slík dæmi eru höfð
undir merkingunni ‘sérhver, hver og einn’ hjá Cleasby (1874:122) en vand -
séð er að sú flokkun eigi rétt á sér (sbr. Katrínu Axelsdóttur 2014:247).
En það er ekki víst að þessi merking falli heldur undir neitt hlutverkanna
níu á tengslakortinu. Ef til vill er þessi notkun skyldust því sem sjá má í
(30c–d) í tengslum við tölur, ‘um það bil’. Tölur hafa ná kvæma vís un, rétt
eins og lýsingarorð í efstastigi. Einhver ágætastur/ágætasti væri þá ‘um það
bil sá ágætasti’. Í nútímamáli er um það bil reyndar stundum not að með
lýsingarorði í efstastigi:
(31) a. Seltzer er um það bil besti drykkur sem ég hef smakkað. (hugi.is)
b. „Í augnablikinu eru allir þjónustufulltrúar uppteknir, gerið svo
vel að bíða,“ er um það bil leiðinlegasta setning sem maður
heyrir. (tmm.forlagid.is)
Það sama gildir um hér um bil og sirka. Þessi notkun gæti rennt stoðum
undir þá greiningu einhver með efstastigi sem hér var stungið upp á.
Nokkur gat svo í fornu máli tjáð magn eða fjölda, rétt eins og í nútíma-
máli: nokkura hríð ‘í talsverðan tíma’, nokkurir menn. Í nútímamáli vísar
einhver stundum til magns eða fjölda (Það hafa verið einhverjir skjálftar á
svæðinu í dag; Hann verður í leyfi í einhverja daga) en ekki verður séð að
þetta hafi tíðkast að fornu.
4. Um tímasetningar breytinga
Hér að framan hefur verið lýst hvað hefur breyst í hlutverkadreifingu
nokk urra óákveðinna fornafna frá fornu máli til nútíma. Að tímasetja þess-
ar breytingar er hægara sagt en gert. Sum hlutverk eru tiltölulega sjaldgæf
og því erfitt að kanna hvenær breytingar varðandi þau áttu sér stað. Þá
getur stundum verið erfitt að greina sundur hlutverk eins og nefnt hefur
verið. Slík dæmi hjálpa því lítið við tímasetningar. Í þessum kafla verður
látið nægja að fjalla um eina þeirra breytinga sem ræddar voru í 3. kafla,
hop nokkur úr hlutverkum á vinstri væng tengslakortsins (sjá 3.2.1). Ekki
verð ur þó gengið ýkja langt í að reyna að tímasetja þessar hræringar. Um -
fjöllunin einskorðast að mestu við ummæli Björns K. Þór ólfssonar og Jóns
Helgasonar og vitnisburð tveggja 18. aldar rita.
„Hefir hver til síns ágætis nokkuð“ 35