Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Blaðsíða 53

að áhersluforliðirnir falli hvorki að lýsingum á forskeytum né forskeytis-
líkjum. Hann hallast helst að því að áhersluforliðirnir séu sjálfstæð orð
sem hafi umbreyst og feli í sér útvíkkaða myndhverfa merkingu, sbr.
Mei bauer (2013:21): „I will argue that these elements are still lexemes,
but that they have undergone metaphorical extension.“ Metafórur eða
myndlíkingar eru því hluti af merkingu sjálfstæðra orða. Af því að það er
líka hægt að túlka áhersluforliði sem myndlíkingar þá hljóta þeir líka að
vera sjálfstæð orð í samsettum orðum.
Meibauer (2013:23) skoðaði sérstaklega formgerðir eins og N + N
(nafnorð + nafnorð) og A + N (lýsingarorð + nafnorð). Hann skoðar ekki
formgerðina N + A (nafnorð + lýsingarorð) sem er algengust í íslensku
þannig að það sem Meibauer segir um þýsku er ekki að öllu leyti sam-
bærilegt við það sem komið hefur fram hér á undan um áhersluforliði í
íslensku. Meibauer (2013:25–26) tilgreinir fjögur atriði sem hann segir
skilja að rætur og forskeyti. Í fyrsta lagi sé það eitt einkenni róta að merk-
ing þeirra getur verið tvíræð, sbr. það að svín í samsetta orðinu kommún-
istasvín sé hægt að túlka á tvo vegu; annars vegar merki það ‘slæmur mað -
ur sem er kommúnisti’ og hins vegar ‘svín í eigu kommúnista’. Forskeyti
geti ekki verið tvíræð á þennan hátt, þau hafi alltaf sama hlutverk. Í öðru
lagi nefnir hann að sumir áhersluforliðir í þýsku geti líka komið fyrir sem
seinni liður á sama hátt og sjálfstæð orð. Hann nefnir dæmi eins og dreck
sem er fyrri liður í dreck-s-kerl ‘skítakarakter’ og seinni liður í evaluations-
dreck ‘þróunarkjaftæði’. Í þriðja lagi geta tengihljóð komið fyrir milli fyrri
og seinni liða í samsetningum með áhersluforliðum, sbr. -s- í dreck-s-kerl
og það er ótvírætt einkenni samsettra orða (sjá einnig sömu einkenni
íslenskra áhersluforliða í (4) hér að framan þar sem um eignarfallsending-
ar er að ræða) en tengihljóð geta ekki komið fyrir milli forskeyta og grunn -
orða.8 Í fjórða lagi nefnir Meibauer að orðmyndun með áhersluforliðum
sé fremur auðveld, þ.e. að þessi tegund samsetningar sé jafn virk og hefð -
bundin samsetning. Hann kemst að þeirri niðurstöðu að áhersluforliðir
eigi lítið skylt við forskeytislíki, þ.e. að töluverður munur sé í þýsku á
áhersluforliðum annars vegar og forskeytum og forskeytislíkjum hins
vegar (sjá Meibauer 2013:28–29).
Í þeim dæmum um áhersluforliði sem við höfum skoðað í íslensku er
ekki þá tvíræðni að finna sem Meibauer nefnir sem einkenni á samsettum
orðum. Hægt er að taka dæmi um formgerðina N + N í íslensku til þess
Um eðli og einkenni áhersluforliða í íslensku 53
8 Tengihljóð vísa hér til eininga sem finnast á milli fyrri og seinni liða í samsetningum,
hvort sem það eru beygingarendingar eða eitthvað annað.