Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Side 56

(7) a. eru til samhliða sjálfstæða orðinu;
b. hafa aðra merkingu en sjálfstæða orðið;
c. geta tengst orðum af öðrum orðflokkum en sjálfstæða orðið;
d. eru notaðir á kerfisbundinn hátt til áherslu (málfræðilegt hlutverk).
Þegar einkennin í (7) eru borin saman við einkenni aðskeytislíkja í 3.2, í
þessu tilviki forskeytislíkja, þá er þar margt sameiginlegt, hvort sem átt er
við kerfisvæðingu og þá þætti sem einkenna hana eða missterk merking-
arleg tengsl við samsvarandi nafnorð eða lýsingarorð. Áhersluforliðirnir
eru til samhliða sjálfstæða orðinu en hafa aðra merkingu en það og tengj-
ast annars konar orðum en sjálfstæða orðið, sbr. par eins og eiturruglaður
(L) og eiturefni (N) eða öskuillur (L) og öskufall (N). Hægt er að skipta
áhersluforliðum á kerfisbundinn hátt út fyrir ao. mjög eða önnur atviks -
orð sem eru notuð til áherslu og það bendir til málfræðilegs hlutverks
þeirra. Það sem bendir því ótvírætt til kerfisvæðingar er þessi merking-
arrýrnun en um leið kerfisbundin notkun þessara liða til þess að tjá
áherslu sem minnir á hlutverk forskeyta og þá um leið málfræðilegt hlut-
verk. Í upphafi kaflans var spurt þeirrar spurningar hvar áhersluforliðir
ættu heima í málkerfinu. Atriðin í (7) tengja áhersluforliði í íslensku sterkt
við svonefnd forskeytislíki sem eru einhvers konar millistig milli orða og
aðskeyta og eru um leið kerfisvædd. Í næstu tveimur köflum verð ur mál -
fræðilegt hlutverk og merking áhersluforliðanna rædd nánar til þess að
skjóta styrkari stoðum undir hugmyndina um kerfisvæðingu.
4. Málfræði áhersluforliða
Í kaflanum hér á undan voru áhersluforliðir tengdir kerfisvæðingu, þ.e.
breytingu úr sjálfstæðu orði yfir í lið með málfræðilegt hlutverk. Í þessum
kafla verður fjallað nánar um það hvort og þá hvernig megi skilgreina
málfræðilegt hlutverk áhersluforliðanna en það er nauðsynlegt til þess að
styrkja þessa hugmynd um kerfisvæðingu. Hér eru niðurstöður ekki óyggj -
andi. Í 4.1 verður rætt um það hvort áhersluforliðir hafi einhvers kon ar
stigbeygingarhlutverki að gegna, í 4.2 verður rætt um brottföll sem sýna
að áhersluforliðirnir standa nær sjálfstæðum orðum og í 4.3 verður svo
rætt um virkni áhersluforliða og hún tengd virkni aðskeyta. Í 4.4 eru svo
niðurstöður dregnar saman í stuttu máli.
Þorsteinn G. Indriðason56