Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Page 57

4.1 Samband áhersluforliða við stigbeygingu
Í íslensku er hægt að tákna stigbeygingu með tvennum hætti: annars
vegar með endingum eins og -ari (miðstig) og -astur (efstastig) í ýmsum
afbrigðum og hins vegar með atviksorðunum meira (miðstig) og mest
(efstastig). Miðstig er notað til þess að leggja áherslu á það að einn hlutur
sé öðruvísi en annar sambærilegur hlutur (betri, verri o.s.frv.), en efstastig
er notað til þess að leggja áherslu á að einn hlutur hafi eiginleika umfram
alla aðra sambærilega hluti. Freistandi er því að tengja áhersluforliði við
stigbeyginguna til þess að skýra betur málfræðilegt hlutverk þeirra. Eins
og áður sagði tjá áhersluforliðir á kerfisbundinn hátt aukna áherslu á
merkingu grunnorðsins sem þeir standa með. Spurningin er þá sú hvernig
gangi að stigbeygja lýsingarorð með áhersluforliðum. Ef slíkt er hægt
bendir það til þess að áhersluforliðir hafi ekkert með stigbeygingu að gera.
Ef það er hins vegar erfitt að stigbeygja lýsingarorð með áhersluforliðum
bendir það til þess að um árekstur tveggja svipaðra þátta sé að ræða. Dæmi
um slíkan árekstur í íslensku er það þegar laus greinir getur ekki staðið
með viðskeyttum greini, þ.e. tvöföld ákveðni er ekki leyfileg í íslensku,
sbr. *Hinn fallegi hesturinn og *Hið fallega folaldið. Hér er einnig áhuga-
vert að kanna hvort það breyti einhverju ef lýsingarorðin stigbeygjast með
meira og mest, þ.e. hvort það skipti máli hvort stigbeygingin er gefin til
kynna beygingarlega eða setningarlega.
Við skulum fyrst kanna hvort gerlegt er að stigbeygja lýsingarorð með
áhersluforliðum; fyrst með -ari og -astur og síðan með meira og mest:
(8) a. Jón er heimskur, Magnús er heimskari en Stefán þó heimskastur af
þeim öllum.
b. Jón er sauðheimskur, Magnús er *sauðheimskari en Stefán þó *sauð -
heimskastur af þeim öllum.
Í (8a) er um að ræða málfræðilega stigbeygingu á heimskur án áherslu-
forliðar en í (8b) er um að ræða stigbeygingu orðsins með áhersluforlið.
Svo virðist vera sem stigbeygingin með áhersluforliðum sé málfræðilega
ótæk ef verið er að bera saman tvær eða fleiri persónur. Það virðist á hinn
bóginn betra að stigbeygja lýsingarorð með áhersluforlið ef aðeins er verið
að lýsa breytingu á einni persónu yfir ákveðið tímabil:
(9)a. Jón varð bara heimskari og heimskari eftir því sem árin liðu.
b. Jón varð bara ?sauðheimskari og ?sauðheimskari eftir því sem árin
liðu.
Um eðli og einkenni áhersluforliða í íslensku 57