Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Síða 58

Á sama hátt virðist það einnig ganga að stigbeygja lýsingarorð með
áhersluforlið ef verið er að lýsa eiginleikum einnar persónu á almennan
hátt án tímaskírskotunar, sbr. (10):
(10) a. Jón var ?sauðheimskari en allir sem ég hef þekkt.
b. Jón var ?þrælskemmtilegri en allir sem ég hef hitt.
Eins og áður hefur komið fram má í flestum tilvikum túlka áhersluforliði
þannig að þeir séu sömu merkingar og ao. mjög. Það er hins vegar erfitt
að setja atviksorðið í stað þeirra við stigbeyginguna eins og sést á eftirfar-
andi dæmum þar sem sauð- er skipt út fyrir mjög þegar verið er að lýsa
persónunni yfir lengra tímabil:
(11) Jón varð bara *mjög heimskari og *mjög heimskari eftir því sem árin
liðu.
Dæmið í (11) er mun verra en dæmið með áhersluforliðnum í (9b). Og
sama gerist þegar við skiptum út sauð- fyrir mjög í (10a) þegar verið er að
lýsa eiginleikum persónunnar án tímaskírskotunar, sbr. eftirfarandi:
(12) Jón var *mjög heimskari en allir sem ég hef þekkt.
Í báðum tilfellum er betra að nota áhersluforliðinn.
En hvernig horfir þetta við með meira og mest? Er einhver munur á að
nota setningarlega stigbeygingu og stigbeygingu með endingum? Í (13) er
samanburður á stigbeygingu á hissa og þrælhissa:
(13) a. Jón var hissa, Magnús var meira hissa en Stefán var þó mest hissa
af þeim öllum.
b. Jón var þrælhissa, Magnús var *meira þrælhissa en Stefán þó
*mest þrælhissa af þeim öllum.
Stigbeyging með meira og mest gengur jafn illa og með stigbeyginga-
rendingum. Hins vegar virðist eins og í (9b) að það gangi betur að nota
meira og mest þegar einungis er verið að lýsa einni persónu yfir lengra
tímabil:
(14) Jón varð bara ?meira og meira þrælhissa á þessu eftir því sem árin
liðu.
Og sama á við ef verið er að lýsa eiginleikum almenns eðlis eins og í (15),
sbr. (10a) hér að framan:
(15) Jón var ?meira þrælhissa á þessu en allir sem ég hef þekkt.
Þorsteinn G. Indriðason58