Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Page 60

Í norsku eins og í íslensku virðist hins vegar betra að stigbeygja lýsingar-
orð með áhersluforlið ef aðeins er verið að lýsa einni persónu án saman-
burðar við aðra persónu, hvort sem það er yfir ákveðið tímabil eða almenn
lýsing, sbr. (22a–b):
(22) a. Tor ble bare ?kjempegladere og ?kjempegladere etter som han ble
eldre.
b. Jon ble bare ?gørrkjedeligere og ?gørrkjedeligere i talen sin.
Niðurstaðan af þessu er þá sú að það er erfitt að stigbeygja lýsingarorð
með áhersluforlið þegar verið er að bera saman eiginleika tveggja eða fleiri
einstaklinga, hvort sem stigbeygt er með endingum eða með atviksorðun-
um meira og mest. Þetta fer þó dálítið eftir tegundum lýsingarorða. Það
virðist málfræðilega verra að stigbeygja á þennan hátt lýsingarorð sem
breytast við stigbeyginguna og þá sérstaklega lýsingarorð sem taka stofn-
brigðabeygingu (góður – betri – bestur o.s.frv.). Stigbeygingin er hins vegar
algerlega ótæk ef notað er ao. mjög í stað áhersluforliðarins sem bendir til
þess að það sé stigsmunur á atviksorðinu og áhersluforliðunum. Ástæðan
er trúlega árekstur tveggja svipaðra þátta sem bendir þá til þess að líkindi
séu með kerfisbundinni notkun áhersluforliða og stigbeygingu þótt þetta
sé ekki að öllu leyti sambærilegt. Í öðrum tilvikum þar sem ekki er verið
að bera beint saman eiginleika tveggja eða fleiri einstaklinga heldur verið
að lýsa eiginleikum eins einstaklings virðist hins vegar mögulegt að stig-
beygja lýsingarorð með áhersluforliðum málfræðilega og setningarlega
þótt þær setningar séu ekki góðar heldur.
4.2 Áhersluforliðir og ýmis brottföll
Í þessum undirkafla verða borin saman brottföll úr venjulegum samsetn-
ingum, úr samsetningum með áhersluforliðum og úr forskeyttum orðum
til þess að komast að því hvort áhersluforliðum svipar meira til orða eða
forskeyta (sjá nánar um ýmis brottföll og prófanir á orðastyrk (e. word -
hood) hjá Kenesei 2007 og sérstaklega um prófanir á orðastyrk í íslensku
hjá Þorsteini G. Indriðasyni 2016b). Í íslensku er hægt að svara spurning-
um með því einungis að notast við fyrri part lýsingarorðssamsetninga án
áhersluforliðar, sbr. (23):
(23) Var Guðmundur orðinn algjörlega hvítskeggjaður? Já, alveg hvít.
Þetta er einnig mögulegt þegar áhersluforliðir eiga í hlut:10
Þorsteinn G. Indriðason60
10 Til samanburðar má nefna að áhersluforliðir í norsku sýna einnig þennan skyldleika