Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Page 127

Það er vitaskuld nærtækt að fylgja Haugen (1966a,b) við greiningu á
þessum þáttum norskrar málsögu; hugmyndir hans mótuðust við athug-
anir hans á norsku málsamfélagi, málstýringu og málþróun. Í þessu felast
engin nýmæli í nýja verkinu; auk rita Haugens sjálfs má t.a.m. nefna bók-
arkafla Jahrs (2003) og bók Vikørs (2007) þar sem norska málstöðlunar-
sagan er rakin nákvæmlega í samræmi við fjögur þrep Haugens.
Í norsku málsögunni nýtir Vikør (III,4) fyrri rannsóknir sínar og les-
andi finnur hér margt kunnuglegt úr bók hans um meginsjónarmið og
framkvæmd í málstýringu (Vikør 2007), svo sem um mismunandi teg-
undir viðmiða, hugmyndir um rétt og rangt í máli, greiningu á meginsjón-
armiðum sem farið er eftir í málrækt og málstöðlun fyrr og síðar, um
greiningu Haugens, formstýringu og stöðustýringu o.m.fl. Á 19. öld og
síðar þróuðust tveir ritmálsstaðlar í Noregi sem byggðust á ólíkum mál-
brigðum: Bókmálið á sínar rætur í dönsku ritmáli með norskum fram-
burði og tónfalli.7 Nýnorskan sækir á hinn bóginn sitt grunnviðmið til
mállýskna til sveita, ekki síst í Vestur-Noregi, og til norrænu. Það var
nokkuð flókið verkefni að koma upp „alveg norsku“ ritmáli sem gæti veitt
hinu danska (síðan danskættaða ríkismáli/bókmáli) alvöru samkeppni,
enda var ekki hægt að byggja á einu og samstæðu talmáli. Ivar Aasen
(1813–1896) lagði upp með þá hugmynd að bera kerfisbundið saman ann-
ars vegar norrænu og hins vegar mismunandi mállýskur (einkum vestur-
norskar) og draga fram sameiginleg einkenni. Sameiginleg grunneinkenni
skyldu liggja til grundvallar við gerð ritmálsviðmiðs. Í þessu liggja rætur
nýnorsku. Hugmyndin var reyndar jafnframt að ritmálsstaðallinn gæti
orðið grunnur að talmálsviðmiði óháð einstökum mállýskum (no. overdia-
lektal talemålsnorm).
Þróun ritmálsstaðlanna er eitt dæmi af mörgum um það hvernig
íslenskur lesandi nær skarpari sýn á eigið mál og málsögu við að kynna sér
hina norsku. Það er merkilegt hve ólíkar leiðir jafn skyld mál og íslenska
og norska hafa mátt fara við að skapa sér málstaðla.
Saga máls og samfélags 127
7 „Bokmålet er ikkje eit skriftspråk som har utvikla seg eller blitt utvikla på eit sjølv-
stendig normgrunnlag. Det er ei særutvikling av skriftspråket dansk og den skriftmåls -
baserte høgtidstalen som var basert på ein bokstavrett uttale av dansk med norsk fonetikk
og prosodi. Sidan den norske fonetikken og prosodien da som no var ganske ulik i ulike
landsdelar, må vi rekne med at det fanst mange variantar av dette talemålet, men den seg-
mentale fonetikken kunne av alle tilpassast det danske ortografiske systemet, og det ser
ikkje ut til at dei regionale uttaleskilnadene spela ei altfor stor rolle“ (III,4.5.1.2:368).