Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Qupperneq 131

spurn ing í sambandi við ritun málsögu tiltekins „tungumáls“11 hver sé upp-
hafspunkturinn. Í Norsk språkhistorie I–IV kemur fram berum orðum að
elstu heimildirnar séu rúnaáletranir (reyndar eru dæmin sótt til Sví þjóðar og
Danmerkur, auk Noregs). Heimildir þessar eru frá u.þ.b. 400–700, þ.e. frá
því skeiði sem venja er að kalla frumnorrænan tíma (no. urnor disk) eins og
gert er í ritinu. Höfundur kaflans um setningafræði í I. bindinu, Mønster
(Endre Mørck), vísar ýmist til slíkra heimilda sem norsks máls eða samnor-
ræns. Þannig segir hann rúnaheimildirnar gefa „et innblikk i de eldste sta-
diene av norsk språk“ (I:323) en á næstu síðu: „et inntrykk av noen sider ved
syntaksen i det i stor grad fellesnordiske språket i denne tidlige tida“ (I:324).
Þessi breytilega hugtakanotkun endurspeglar á vissan hátt vandann við að
afmarka „upphafsreit“ norskrar tungu. Víðar í verkinu er sagt frá forsögu
norrænunnar, svo sem í löngum kafla um þróun hljóð kerfisins („Fra u[r] -
nordisk (ca. 200–500) til gammelnorsk (ca. 800–1300)“ (I:107–138)).
Þegar þetta er ritað (júní 2019) eru komin út tvö fyrstu bindin, af sex
fyrirhuguðum, af Dansk Sproghistorie (1. bindi, Dansk tager form, 2016; 2.
bindi, Ord for ord for ord, 2018). Hér er ekki ætlunin að fjalla neitt um
dönsku málsöguna enda er aðeins þriðjungur hennar kominn út. En hvað
varðar ákvörðun um val á „upphafspunkti“ í málsöguritun má nefna að í
danska ritverkinu er sagan rakin alveg frá elstu rúnaáletrunum, frá því um
150 e.Kr. (sbr. Nielsen 2018:11 o.áfr.). Hér er byggt á hefð. Má í því sam-
bandi benda á að undirtitill I. bindis danskrar málsögu Skautrups (1944)
er: „Fra guldhornene til Jyske lov“. Raunar hefst inngangskafli aðalrit-
stjóra nýju dönsku málsögunnar á orðunum „De sidste godt 14.000 år har
det været muligt at høre talt sprog i Danmark“ (Hjorth 2016:9).
Það byggist sem sé á hefð í málsöguritun að rekja á þennan hátt fyrri
málstig. Norsk málsaga Seips (1931) hefst á inngangi um málaættir og
umfjöllun um indóevrópsk mál (bls. 1–4), þá germönsku (bls. 4–7), frum-
norrænu fram til 6. aldar (bls. 7–23), tíma stóra brottfalls (bls. 23–38),
víkingaöld u.þ.b. 800–1050 (bls. 38–76) en þá tekur við skeið sem Seip
nefnir „den eldste gammelnorsk“, 1050–1200 (bls. 76–124) og síðan yngri
málstig. Af blaðsíðutölunum má ráða hvernig umfjöllunin verður ítarlegri
á hverju tímabili eftir því sem á líður. Í norskri málsögu Indrebøs (1951
[2001]) er svipaða sögu að segja; sagan hefst á stuttum köflum með fróð -
leik um málaættir, samanburðarmálfræði, indóevrósk mál, síðan „frum-
Saga máls og samfélags 131
11 Hér hef ég tungumál í gæsalöppum til að undirstrika að hugtakið vísar síður til
mælan legrar náttúrulegrar stærðar en til ráðandi hugmyndar á hverjum tíma um hvað teljist
tungumál og þá um afmörkun þess og einkenni.