Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Blaðsíða 138

Ég get t.d. ekki ímyndað mér ólíka nálgun á hugtök á borð við „alveoli:
Kammen bak tennene i overmunnen der den harde ganen begynner“
(IV:750).
Í ýmsum öðrum tilvikum kann fræðimenn að greina lítillega á eða þeir
hafa vanist mismunandi skilningi ákveðins hugtaks. Þá er ekki verra að
hafa íðorðaskrárnar til að glöggva sig á þeirri stefnu sem höfundar og rit-
stjórar hafa tekið. Þetta gæti t.d. átt við um hugtakið „purisme: En språk-
politikk som har som mål å holde et språk rent for fremmede elementer“
(IV:763). Nú er það svo, eins og rætt var í 3. kafla hér á undan, að hrein -
tunguhyggjuhugtakið er stundum haft um þá stefnu að vilja losa sig við
máleinkenni sem talin eru óæskileg hvort heldur þau eru erlend að upp-
runa eða sprottin úr málsamfélaginu án þess að þar gæti endilega erlendra
áhrifa (sbr. Thomas 1991:12). Með því að glugga í íðorðaskrá Norsk språk -
historie í IV. bindi ætti lesandi að geta áttað sig á því að þar hafa ritstjórar
og höfundar sem sagt lagt nokkuð þrengri merkingu í hugtakið (sbr.
orðalagið „rent for fremmede elementer“). Þegar lesandi grípur niður í
íðorðaskrá III. bindis kemur reyndar í ljós að þar er hið sama hugtak skýrt
á svolítið annan hátt en í IV. bindinu þótt skýringin sé í sjálfu sér ekki í
neinni mótsögn við skilgreininguna þar: „purisme: Å leggje vekt på at
språkleg import bør tilpassast strukturen i det heimlege språket og å mot-
arbeide importord (generelt eller frå bestemte språk) innanfor eit visst
språk, og å basere utviklinga av ordtilfanget på ordstoff som alt finst i
språket eller blir nyskapt av heimlege røter“ (III:521). Í III. bindi er því
skilgreiningin að því leyti önnur en í IV. bindi að í stað þess að tala al -
mennt um „fremmede elementer“ (IV:763) er nú tilgreind aðlögun töku -
orða og bætt við því skylda atriði að af hreintunguhyggju leiði að mál -
auðgun innan orðaforðans byggist einkum á heimafengnum orðhlutum.
Þetta misræmi milli III. og IV. bindis er svolítið undarlegt og ekki síst ef
þess er gætt að bindin tvö komu út sama ár (2018). En vitaskuld standa að
þeim mismunandi kaflahöfundar og bindisritstjórar.
Ég hef rekist á dæmi þar sem virðist vanta millivísun: „preskriberte
normer: Fastsette normer“ (III:521). Lesandi myndi þá ætla að „Fastsette
normer“ væri eina skýringin sem boðið er upp á. Hún er heldur rýr. Enda
er tilfellið að hægt er að fletta upp hugtakinu og undir skýringunni á því
er heldur meira að hafa: „fastsette normer: Språknormer som er fastsette
på formelt vis av eit organ som har myndigheit til det“ (III:517). Hér hefði
sem sagt verið gott að vísa með ör ( → ) úr preskriberte normer í sjálfa skil-
greininguna á fastsette normer.
Ari Páll Kristinsson138