Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2018, Síða 202

hegðunar. Um þetta er fátt vitað. Og „almannamálfræðin“ er auðvitað samsett fyrir -
bæri, m.a. ritmál af ýmsu og oft mjög ólíku tagi. Í könnunum Tilbrigða verk efnis -
ins kemur líka glöggt fram að þátttakendur samþykkja oft ekki aðeins eitt heldur
tvö eða jafnvel þrjú tilbrigði; „einstaklingsmálfræðir“ eru líka samsett fyrirbæri.
Þetta leiðir reyndar hugann að öðru enn almennara íhugunarefni: Hvaða
fyrir bæri er það sem við höfum vanist á að kalla „íslensku“ eða „íslenskt mál“? Í
könnunum á borð við þær sem gerðar voru í Tilbrigðaverkefninu er venjan að
leita aðeins til þeirra sem hafa athugunarmálið að móðurmáli og svo var gert hér.
Þetta val má þykja sjálfsagt; ég hef aldrei séð það dregið í efa. En er þetta sjálfsagt
eða jafnvel sjálfgefið val? Fyrr á tíð hefði ég ekki hikað við að svara spurningunni
játandi og líkast til þótt spurningin ankannaleg, bera vott um fákænsku. En ég er
ekki eins viss núna. Ísland nútímans er að talsverðu leyti fjölmenningarlegt sam-
félag og þar er töluð margs konar íslenska, m.a. íslenska fólks af ýmsum erlend-
um uppruna. Það er ekki ólíklegt að íslenska þessa fólks eigi eftir að setja eitt-
hvert mark á mál framtíðarinnar (eins og gerst hefur víða í evrópskum stórborg-
um). Vilji menn afla upplýsinga um „raunverulegt málástand“ á Íslandi samtím-
ans væri því eðlilegt að kanna málfar fólks án tillits til uppruna þess. Ekki svo að
skilja, þetta er engin gagnrýni; sjálfur hefði ég líklega farið eins að í þessu efni og
gert var í Tilbrigðaverkefninu. En þetta er umhugsunarvert.
Eitt það athyglisverðasta sem Tilbrigðaverkefnið leiðir í ljós er að ýmsar setn-
ingafræðilegar breytingar eru að eiga sér stað í íslenska málsamfélaginu — aukin
útbreiðsla nýju þolmyndarinnar er skýrasta dæmið. Raunar efast ég um að „nýja“
þolmyndin sé mjög „ný“, finnst líklegast að hún hafi lengi verið til staðar án þess
að komast á bækur og vekja athygli málfræðinga. Aukin útbreiðsla og notkun
hennar er hins vegar nýjung. Allt um það. Eitt er að átta sig á því að málbreyting
sé í gangi eða hafi þegar orðið og annað að skilja nákvæmlega ferlin sem eiga sér
stað í breytingunni. Að einhverju leyti hljóta málnýjungar að vera kerfislægar og
sjálfsprottnar, ella gætu þær aldrei hafist, en að einhverju leyti virðast þær líka
„smitast“ frá einum einstaklingi til annars. Fátt er vitað um spilverkið eða „mek-
anismann“ í þessum þáttum og samverkan þeirra.
Hér læt ég staðar numið. Tilbrigði í íslenskri setningagerð er afreksverk og ber
grósku íslenska málfræðisamfélagsins sterkt vitni. Hvatamaður og aðalhöfundur
verksins, Höskuldur Þráinsson, hefur lengi staðið þar í stafni; afköst hans eru
gríðarmikil og glæsileg og hafa orðið mörgum öðrum hvatning til að leggjast á
árar með honum, eins og þetta verk sannar. Ég þakka fyrir Tilbrigði í íslenskri setn-
ingagerð — og ég þakka fyrir mig.
Halldór Ármann Sigurðsson
SOL, Språk- och litteraturcentrum
Lunds universitet
Helgonabacken 12
223 62 Lund, SVERIGE
halldor.sigurdsson@nordlund.lu.se
Ritdómar202