Bændablaðið - 09.02.2017, Síða 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 9. febrúar 2017
Sumum kann kannski að þykja
að verið sé að bera í bakkafullan
læk að fjalla hér meira um stöðu
vatnsmála í heiminum. Ekki
verður þó fram hjá því horft
að vatn er undirstaða alls lífs á
jörðinni og því skiptir máli að
fólks sé meðvitað um stöðu mála.
Eins og fjallað hefur verið um
í Bændablaðinu á liðnum vikum,
misserum og árum, þá mun skortur
á neysluvatni verða uppspretta vax-
andi átaka í heiminum á komandi
árum. Það er ekki einhver hugsan-
legur fjarlægur möguleiki heldur
eru slík átök þegar hafin.
Leyniþjónusta Bandaríkjanna,
CIA, benti á þessa hættu fyrir
fjölmörgum árum. Þótt innrásin í
Írak og átökin sem þar hafa fylgt
á eftir, m.a. með stríði í Sýrlandi,
hafi snúist að verulegu leyti um
yfirráð yfir olíuauðlindum, þá er
vatnsskortur í þessum löndum ekki
síður uppspretta blóðugra átaka og
landflótta. Íran og Indland gætu
hæglega orðið næstu risavöxnu
dæmin um flótta fólks frá vatns-
lausum svæðum á komandi árum.
Kemur við íslenska ferðamenn
í útlöndum
Á slóðum mikils fjölda íslenskra
ferðamanna á Kanaríeyjum er
staðan fyrir löngu orðin þannig að
útilokað væri að halda uppi ferða-
þjónustu sem aðalatvinnuvegi
eyjanna án þess að flytja inn vatn
og eima sjó í stórum stíl. Líklega
leiða fæstir ferðamenn huga að
þessu risamáli þegar þeir sleikja
sólina á gulum sandströndum. Þær
eru reyndar sumar manngerðar
úr innfluttum sandi, sem jafnvel
hefur verið sóttur til Ameríku.
Þetta hljómar vissulega undarlega
þegar þess er gætt að Gran Canaria
er ekki nema í um 150 kílómetra
fjarlægð frá strönd Afríku þar sem
Sahara, stærsta eyðimörk heims, er
með öllum sínum sandi.
Uppistöðulón nær vatnslaus
Í lauslegri skoðun undirritaðs á
stöðu uppistöðulóna á eyjunni
Gran Canaria á dögunum kom í
ljós að í þeim er nú sáralítið vatn,
einmitt á þeim tíma árs sem þau
ættu undir eðlilegum kringum-
stæðum að vera fleytifull. Stöðuna
í dag á þessari eyju má þó rekja
langt aftur í tímann, eða til þess
er Spánverjar hrifsuðu eyjarnar úr
höndum frumbyggja á fimmtándu
öld. Ákvörðun Spánverja um að
hefja þar stórfellda sykurreyrsrækt-
un, varð síðan til þess að skógar
eyddust á skömmum tíma og sjálf-
bær vatnabúskapur eyjanna var um
leið eyðilagður til frambúðar. Þetta
hefur verið að endurtaka sig víða
um heim með aukinni ásókn fjölda
þjóða eftir hagkvæmu ræktarlandi
til að framleiða fæðu fyrir sína
íbúa.
Á vefsíðu revealnews.org má
líka sjá dæmi um átök sem raun-
verulega rekja upptök sín til átaka
um vatn. Þessi vefsíða er gerð út
af The Center for Investigative
Reporting (CIR) sem leið fyrir
rannsóknarblaðamenn til að vekja
lýðræðislega umræðu um hluti
sem aflaga hafa farið. Í grein á
vefsíðunni þann 14. janúar má
finna athyglisverða grein eftir
blaðamanninn Natan Halverson
um áhrif vatnsskorts á samskipti
fólks. Bendir hann m.a. á það sem
er að gerast í Kaliforníu þar sem
óheft uppdæling á grunnvatni er
að eyðileggja gríðarlega verðmætt
ræktarland til framtíðar. Þar er jörð
farin að falla saman í takt við það
sem vatnið er tæmt úr jarðlögunum.
Afleiðingin verður eyðimörk.
Fyrsta vatnsstyrjöld heimsins
hófst í Yemen
Bent er á þau átök sem geisað hafa
í Ymen í Mið-Austurlöndum um
árabil. Þar hafa yfir 10.000 manns
verið drepnir í blóðugum átökum
sem utan frá séð hafi virst stafa af
átökum um yfirráð yfir landsvæði.
Athuganir rannsóknarblaðamanna
hafa þó opnað augu fólks fyrir
því að raunveruleg rót átakanna í
Yemen var skortur á neysluvatni.
Átökin í Yemen kunni því að vera
fyrsta eiginlega vatnsstyrjöldin í
heiminum.
Natan Halverson skrifaði einnig
grein á vefsíðu revealnews.org
þann 11. apríl 2016. Þar segir
hann að þegar uppreisn og átök
breiddust út í Yemen árið 2009
hafi Stephen Seche, sendiherra
Bandaríkjanna í landinu, sent frá
sér svohljóðandi skeyti:
„Vatnsskortur hefur leitt
örvæntingarfullt fólk til að grípa
til örvæntingarfullra aðgerða sem
hafa ógnvænlegar afleiðingar í för
með sér.“
Í skeyti sem Seche sendiherra
sendi til yfirvalda í Washington
þann 22. september lýsti hann
samtali sem hann hafði átt við
„vatnsmálaráðherra“ Yemen. Lýsti
ráðherrann stöðunni þannig að
vatnsskorturinn í Yemen væri mesta
ógnin við stöðugleika þjóðfélagsins
í komandi framtíð. Greindi hann frá
því að um 70% af ólöglegum vega-
tálmum, sem komið hafi verið upp,
hafi verið reistir af reiðum íbúum
sem hafi verið að mótmæla vatns-
skorti. Reiðin sem undir kraumaði
hafi síðan leitt til átaka. Inn í þessar
deilur hafa svo spunnist ættbálka-
og trúarbragðaátök shía- og súnní-
-múslíma sem njóta hernaðarstuðn-
ings Írana annars vegar og Sádi-
Araba hinsvegar sem hafa aðgang
að bandarískum hátæknivopnum.
Uppistöðulónin tæmast
Skömmu seinna sendi Seche enn
eitt skeytið þar sem fram kom að
í 14 af 16 vatnsuppistöðulónum
landsins væri ekkert vatn lengur.
Allt þetta fékk þó litla umfjöllun
í fjölmiðlum og lítið skeytt um að
greina fólki frá því að grunnvatns-
brigðir landsins væru að hverfa.
Vatnsskortur líka orsök
átaka í Sýrlandi
Natan Halverson segir svipuð
skeyti hafa verið send frá Sýrlandi
sem hafi verið vísbending um það
ofbeldisfulla hrun samfélagsins
sem í vændum var og orsakaði það
að flóttamenn þaðan flæddu yfir
Evrópu. Það hafa því ekki verið
vopnuð átök sem var orsakavaldur-
inn, heldur skortur á neysluvatni
sem leiddi til uppreisnar og átaka.
Þegar vatnsbrunnar þorna upp verð-
ur afleiðingin sú að akrarnir deyja,
fólk verður hungrað og þyrst og
einnig reitt vegna ástandsins.
Halverson segir að leynileg
skeyti opinberra starfsmanna sem
Wikileaks hafi gert opinber 2015
gefi nú nýja sýn á hvernig skortur á
vatni hafi kynnt undir borgarastyrj-
aldir í Yemen og í Sýrlandi. Þau sýni
einnig að konungur Sádi-Arabíu,
nágrannaríkis þessara landa, hafi
skipað fyrirtækjum í sínu landi til
að tryggja sinni þjóð aðgengi að
ræktarlandi víða um heim. Síðan
hefur vandinn bara aukist. Þannig
hefur Bændablaðið m.a. áður
greint frá því að Sádi-Arabar hafa
verið stórtækir í kaupum á landi í
Kaliforníu. Þar hafa þeir einkum
ræktað refasmára sem síðan er
nýttur sem fóður fyrir kýr í Sádi-
Arabíu. Þannig nýta þeir bandarískt
vatn, sem reyndar er þegar af skorn-
um skammti, til að spara það litla
vatn sem Sádi-Arabar hafa aðgengi
að heima fyrir.
Íhugunarefni fyrir Íslendinga
Í þessu ljósi hljóta Íslendingar
að fara að íhuga sína stöðu varð-
andi það sem er að gerast hér á
landi. Erlendir ríkisborgarar, oft
með aðstoð ríkra Íslendinga, hafa
verið að kaupa upp stór landsvæði
og heilu árnar á liðnum árum og
misserum án þess að yfirvöld virð-
ist hafa af því nokkrar áhyggjur.
Ef fram fer sem horfir gætu
Íslendingar hæglega orðið leigu-
liðar í sínu gamla landi á skömm-
um tíma. Þá yrði þjóðin með öllu
áhrifalaus um hvað verður um
þeirra verðmætustu auðlind, nefni-
lega vatnið. Tiltölulega lítið hefur
farið fyrir afstöðu stjórnmála-
manna um þessi mál. Helst hefur
það verið Ögmundur Jónasson,
fyrrverandi þingmaður Vinstri
grænna, sem vakið hefur máls á
þessu af einhverri alvöru og á hann
heiður skilið fyrir það.
Einn angi af þessari hættu eru
hugmyndir sem settar hafa verið
fram í fúlustu alvöru um að rík-
issjóður selji frá sér til einka-
aðila orkufyrirtæki á borð við
Landsvirkjun. Þetta fyrirtæki er
með gríðarlega víðtæk og verð-
mæt réttindi til nýtingar á vatni til
orkuframleiðslu. Frekari verðmæti
geta líka legið í nýtingu þess vatns
og því hlýtur að skipta máli hver
ræður yfir þeim rétti. /HKr.
Hörður Kristjánsson
hk@bondi.is
FRÉTTASKÝRING
Trúarleg áhrifasvæði shía-múslima (dökkgræn) og súnní-múslima (ljósgrænt).
Lélegt aðgengi og skortur á neysluvatni er nú talin meginorsök borgarastyrjaldar sem nú geisar í Yemen.
Á ferðamannaeyjunni Gran Canaria, sem fjöldi Íslendinga þekkir mjög vel,
eru neysluvatnsuppistöðulón nær tóm á þeim tíma sem þau ættu að öllu
-
borði lóns vestan við hið þekkta kennileiti Roque Nublo miðað við að lónið
sé fullt. Mynd / HKr.
− Íhugunarefni fyrir íslendinga sem hægt og hljótt eru að verða að leiguliðum í eigin landi