Bændablaðið - 04.10.2018, Side 39

Bændablaðið | Fimmtudagur 4. október 2018 39
klettaveggjum í Gljúfrunum og
víðar um þjóðgarðinn. Þetta verður
að fyrirbyggja með árlegri vöktun og
að fjarlægja alla lúpínu sem stingur
sér niður nærri ánni.
Norðan vegarins við Ásbyrgi
vex upp vistlegur útivistarskógur
með lerki og birki og rúmgóðum
rjóðrum sem sum full af lúpínu en
önnur ekki. Þar fundum við gnótt
lerkisveppa sem eru með bestu
ætisveppum hérlendis (mynd 10).
Þarna mætti í framtíðinni samþætta
búfjárbeit, útivist og sveppatínslu!
Jóhann Guðjónsson líffræðingur
vissi að þarna hafði verið plantað
lúpínu um 1972, á undan trjánum.
Ef þetta væri á Suðvesturlandi væri
lúpínan búin að leggja allt svæðið
undir sig – en svo er ekki. Hún fyllir
sum rjóðrin í skóginum, sums staðar
þétt, dökkkgræn og eins metrahá,
annars staðar afturföruleg líkt og á
melunum á Daðastöðum. Sem betur
fer eru þarna gróin stór rjóður laus
við lúpínu – og þar var meira af
lerkisveppi en ég hef nokkru sinni
séð! Í lúpínubreiðunum var enga æta
sveppi að sjá.
Melrakkasléttan er vel gróin
mosa, fléttum, lyngi, grasi og
blómum. Sem betur fer ber þar lítið
á lúpínu, en bæirnir Kópasker og
Raufarhöfn eru umluktir lúpínu.
T.d. er hið mikla heimskautagerði
á Melrakkaás í norðurjaðri
Raufarhafnar að rammast inn í
lúpínu (mynd 11). Í þessu risa-
listaverki er höfðað til víðsýnis
norðurhjarans, heimskautsins og
þjóðlegs bókmenntaarfs – og hefði
mátt halda að þar væri blómum og
fléttum skrýdd mosaþemban eðlileg
umgjörð.
Lærdómar og spurningar
um lúpínu
Landnám alaskalúpínu á Íslandi er
langstærsta gróðurfarsbreytingin
sem nú á sér stað, og skiptir miklu
máli að skilja hvað þar er að gerast
og hvert það leiðir.
Það lítur út fyrir að lúpína sem
sáð var 1992–1995 á Daðastöðum
sé að gisna og rýrna, einkum efst
á melum. Þar eru flestar plönturnar
grannar og fölar og fáar saman
í knippi. Þær sem ég skoðaði eru
vaxnar upp af rót, virðist lítið koma
þar upp af fræi (sem ætti að vera nóg
af í jörðinni). Rótin er fremur grönn
og frekar lítið um bakteríuhnýði.
Hvað veldur þessu? Hví lítur
lúpínan út eins og hana skorti vatn
(í vætutíð) eða áburð (sem hún getur
framleitt sjálf með hjálp baktería)?
Eru rhizobium-bakteríurnar komnar
í verkfall? Ef svo, þá hvers vegna?
Hvers vegna gerist þetta miklu síður
á Suður- og Vesturlandi?
Getur þetta verið eitthvað líkt og
gerist með hvítsmára, sem myndar
hringi og elsti (innsti) hlutinn deyr?
Hleðst upp eitur fyrir plöntuna eða
bakteríurnar? Veit einhver hversu
langur tími þarf að líða þar til smári
getur aftur numið land þar sem hann
er útdauður? Myndi eitthvað hindra
að lúpína færi aftur að vaxa af fullum
þrótti í jörð sem hún hefur að mestu
yfirgefið, líkt og hvítsmárinn gerir?
Sumir segja að lúpínan víki þegar
hún hefur framleitt svo mikið nitur
að hún þoli ekki við sjálf. Ef það
væri að gerast hér, hvers vegna
virðast hinar tegundirnar ekki vel
haldnar með nitur? Og hún sjálf
útlítandi eins og hana skorti nitur?
Nú er það þekkt í öðrum
landshlutum að lúpína þrífst vel
í raka og illa á þurrum melum og
nemur auðveldlega land í þéttum
móagróðri ef þar er góður raki. Er
rakinn aðal breytan í lífsskilyrðum
lúpínu hér á landi? Meira en
hitastig? Kann það að hafa áhrif að
ársmeðalhiti er lægri á NA-landi
en á SV-landi? Þó er ljóst að birki
og lerki þrífst vel víða í Öxarfirði.
Rannsókna er þörf.
Þorvaldur Örn Árnason,
líffræðingur og kennari á
eftirlaunum, búsettur í Vogum.
Vann við rannsóknir á gróðri
og uppgræðslu á 8. áratugnun.
Mynd 7. Gamalbeittur, þéttur birkiskógur.
Mynd 9. Lúpína með veginum í Núpasveit. Stikurnar horfnar!
Mynd 10. Lerkiskógur með mikið af
lerkisveppum.
Mynd 11. Heimskautavirkið mikla á Melrakkaási við Raufarhöfn.
Mynd 12. Landið er víða blásið við Dettifoss – en alls staðar er fallegur gróður ef vel er að gáð.
Hafðu samband og kynntu þér
vöruúrvalið og þjónustuna
Höfuðlausnir
Voss-Helme hjálmar og hjálmhúfur
Þýsk gæðavara framleidd í samræmi við
EN 397 og EN 812.
Til í öllum regnbogans litum.
Allir koma þeir með 6-punkta höfuðneti, með svitabandi og
stillihnapp til að tryggja örugga setu á höfði.
Hægt að fá með eða án hökubands.
Vertu klár í kollinum