Dagblaðið Vísir - DV - 10.07.2020, Blaðsíða 6

10. JÚLÍ 2020 DV
Framhald á síðu 8 ➤
Þorbjörg
Marinósdóttir
tobba@dv.is
Heimir
Hannesson
heimir@dv.is
H ugtakið „gasljós“ kemur upphaflega frá breska leikritinu Gas
Light (1938) en þekktari er
þó kvikmyndin sem gerð var
eftir leikritinu og skartar Ing-
rid Bergman í aðalhlutverki.
Kvikmyndin fjallar um eigin-
mann sem beitir konu sína vís-
vitandi blekkingum með því
að dempa reglulega gasljós í
húsi þeirra hjóna sem hann
neitar svo að hafa gert. Mark-
miðið er fá hana til að efast
um skynjanir sínar, minni og
geðheilsu. Gasljós er því skír-
skotun í mjög alvarlegt tilfinn-
ingalegt og andlegt ofbeldi og
af því tagi sem einstaklingar
sem gjarnan eru með narsís-
íska persónuleikaröskun beita.
Gasljóstrun hefur verið vin-
sælt umfjöllunarefni í kvik-
myndum og bókum á borð við
Girl on the train. Ætla má að
sálfræðifléttan sem er oft á
köflum mjög ótrúleg, sem er
einmitt inntak ofbeldisins,
þyki svo ævintýraleg að það
sé efni í skáldskap. Lýsa þol-
endur atburðarásinni gjarnan
sem „lygilegri“, svo úthugsað
og galið sé hún.
Flestir hafa einhvern tíma á
lífsleiðinni mætt svo kröftug-
um andmælum að þeir fara að
efast um eigið ágæti og upp-
lifun. Til að byrja með eru
ásakanirnar ekki endilega
djúpstæðar eða með neinn
sjáanlegan tilgang.
Jú ég setti bíllykilinn víst á
borðið þegar ég fór.
Eða hvað?
Gerði ég það ekki?
Það er kraftur andmælanna
og lengd og viðvera ásakan-
anna sem fá flesta til að efast.
En hvað er til ráða og hvenær
er ástandið orðið sjúklegt?
„Stærsta og algengasta
birting gasljóstrunar er að of-
beldismenn kenna alltaf brota-
þolanum um ofbeldið sem við-
komandi verður fyrir,“ segir
Jenný Kristín Valberg, ráð-
gjafi hjá Kvennaathvarfinu.
Jenný bjó sjálf við alvarlegt
ofbeldi í 13 ár og hefur verið
ötull talsmaður gegn ofbeldi.
Hún skrifaði meistararitgerð
í kynjafræði 2019 um upp-
lifun kvenna af íslenskum og
erlendum uppruna sem fara úr
ofbeldissamböndum.
Réttlæting
ofbeldismannsins
Orðræðan „ég þarf að gera
þetta við þig vegna þess að
þú gerðir þetta og hitt,“ fylgir
gjarnan á eftir þar sem leitast
er við að réttlæta gjörðir þess
er beitir ofbeldinu.
Í kjölfarið eru skapaðar að-
stæður þar sem brotaþoli nær
ekki að koma sínum sjónar-
miðum á framfæri né ögra
stöðu ofbeldismannsins, að
sögn Jennýjar.
„Ef þetta er alltaf þér að
kenna er brotaþoli orðinn
fullur af skömm og sektar-
kennd og brotnar niður undan
álaginu sem fylgir því að gera
aldrei neitt rétt. Þá upplifir
hann sig einskis virði. Við-
komandi verður týndur og
það verður lítið eftir af sjálfs-
myndinni og brotaþoli fer
jafnvel að raða markmiðum og
vilja ofbeldismanns ofar sinni
eigin velferð. Með mikilli
gasljóstrun missir brotaþoli
getuna með tímanum til að
bregðast við og ná sjálfstæði
sínu til baka. “
Allir á heimilinu undir
Hún segir að gasljóstrun sé
ekki kynbundin í sjálfu sér
en slíkt andlegt ofbeldi sé al-
gengur undanfari annars kon-
ar ofbeldis. „Þetta er algengt
form á ofbeldi í mjög nánum
samböndum þar sem oft er um
kynbundið ofbeldi að ræða.
Það er búið að grafa undan því
að þú getir tjáð þína upplifun
á atburðum og innræta þér
að það þurfi að öskra, berja í
veggi eða þaðan af verra af því
að brotaþoli bregst ekki rétt
við óskum ofbeldismannsins.“
Ofbeldið nær almennt til
allra á heimilinu. „Yfirleitt
eru það allir á heimilinu sem
eru undir. Ofbeldismaðurinn
líður bara ákveðna hegðun
og vill fá ákveðna svörun frá
heimilisfólkinu.“
Kvikmyndir og bækur hjálpa
Aðspurð um hvort vinsælar
kvikmyndir og bækur þar sem
ofbeldi er til umræðu skili
einhverju til brotaþola segir
hún svo vera. „Öll aukin um-
ræða er upplýsandi. Fyrir ein-
stakling sem hefur verið ein-
angraður eins og gerist mjög
oft í ofbeldissamböndum þá
er oft aðgengi af afþreyingar-
efni og fréttamiðlum. Það er
kannski helsta tengingin við
GASLJÓSTRUN
SÁLARMORÐ MEÐ LITLUM
LÍKUM Á SAKFELLINGU
Gasljóstrun er mjög alvarlegt andlegt ofbeldi þar sem ráðskast
er með skynjun þolandans á þann hátt að hinn síðarnefndi fer
að efast um skynjun sína, minni og jafnvel geðheilsu.
Stærsta og algengasta birting gasljóstrunar er að ofbeldismenn kenna alltaf brotaþolanum um ofbeldið sem viðkomandi verður fyrir. MYND/GETTY
6 FRÉTTIR