Morgunblaðið - 03.04.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. APRÍL 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Þegar „einfrétt“ tekurhvarvetna
yfir drýgstan
hluta allrar um-
ræðu er það
óbrigðult lögmál
að ekki standast
allir þá freistingu
að slá pólitískar keilur. Það er
þó vandmeðfarin tvöfeldni.
Því að „fólkið“ skynjar að það
hrærist í einstöku ástandi.
Nánast alla aðra tíma takast
hagsmunir á og réttlæti eins
er ögrun við náunga hans.
Kórónuveiran hefur enga
kosti, en hún magnar upp
sameiningarmátt gegn sér.
Það fer ekki fram hjá fólkinu í
landinu, hvaða land sem það
er. Það krefst samstöðu. Öll-
um kröftum skal beina gegn
vágestinum. Nú er ekki óskil-
greint réttlæti á flögri sem
fipar fólkið. Það fordæmir
hvern þann sem hleypur út
undan sér til að reyna póli-
tískt brask með veiruna sem
angistinni veldur. Þessi veira
er svo ill að hún er beinlínis
falleg sé horft á hana í raf-
eindasmásjá. Fjöldamorðingi
og fegurðardís í einu og sömu
veirunni. Það verður ekki
verri blanda. Undantekningin
er ef kosningar eru á allra
næsta leiti. Okkur hér á kalda
landinu þykir að kosningar
sem verða eftir átta mánuði
séu einhvern tíma í framtíð-
inni. Bandaríkjamenn telja að
slíkar kosningar séu að bresta
á. Kosningabarátta þeirra um
forsetann, alheimskeisarann,
sem fer ekki á milli herbergja
án þess að spilaður sé helgi-
söngur af því tilefni. Í tvö ár
hefur fyrsta frétt í öllum
fréttatímum vestra frá
morgni til kvölds verið um
þessar kosningar. Þar ráða
menn því ekki við sig, hvorum
megin víglínu sem þeir
standa. Allt verður að gera til
að koma ábyrgð á dauðaveir-
unni yfir á andstæðinginn.
Í hliðarumræðunni annars
staðar, t.d. í Evrópu, eru
vangaveltur um mál sem eru
lauslega tengd þessum hern-
aði kórónuveirunnar gegn
mannkyninu. Þar ræða frétta-
skýrendur um það hvernig
„Evrópusamstarfið“ muni
standa eftir þennan mikla
skell. Minnt er á að ESB kom
höktandi og illa til reika út úr
bankakreppunni miklu. Á
meginlandinu tautaði enginn í
síbylju „það varð hér hrun“.
Sá kækur kom einungis upp
úr koki á Íslandi. Þó er það
staðreynd að ESB hefur ekki
enn náð sér eftir sína aðkomu
að því máli. Það er enn, tólf
árum síðar, með vexti undir
0% og búið að prenta svo mik-
ið af seðlum að það er búið að
prenta yfir sig og
getur ekki meir.
En forystumenn
ESB eru full-
komlega utan-
gátta í þessum
nýja vanda. Sumir
þeirra þar telja að
það verði að
blanda honum saman við
loftslagsvandann og þess
vegna verði hugsanlega að
bíða þar til sænska stúlkan,
hvað hún nú heitir, hefur lagt
línur í þessu máli líka. Sumir
reyna að afsaka sambandið
með því að skömmu áður en
kórónuveiran bærði á sér var
skipt um alla forystusveit
þess.
En hver svo sem skýringin
er á því að ESB tókst að verða
fótaskortur í hverju skrefi
sínu á upphafsvikum kórónu-
veirunnar er óumdeilt að ESB
var og hefur verið algjörlega
utangátta í viðbrögðum við
veirunni. Þess vegna sáust
engin sameiginleg viðbrögð
önnur en þau að tilkynna með
derringi að einstökum löndum
væri óheimilt að loka landa-
mærum og Schengen-leið-
sögukerfið væri ósnertan-
legur helgidómur.
Þegar valdamenn í útibúun-
um í gömlu höfuðborgunum
sáu framan í það sem verða
vildi og að pólitískt líf þeirra
sjálfra myndi fjara jafnhratt
út og sumt annað sem þessi
krýnda veira snerti var gripið
til örþrifaráða. Ekkert sam-
ræmi var í ákvörðunum ein-
stakra landa, en það var jú
helsta forsenda þess að hrifsa
fullveldið af þjóðunum. Þeir
sem misst hafa fótanna fundu
það út að þessir örþrifagern-
ingar þjóða í óefnum sýni að
ríki ESB séu sennilega enn
fullvalda, hvað sem texta
Lissabonstjórnarskrárinnar
líður!
Hefðu Ítalir og Spánverjar
ekki, alltof seint og hægt, í ör-
væntingu gripið til sinna að-
gerða, þegar dánartilkynn-
ingar veirunnar brutu alla
múra, hefði „valdhöfunum“ í
gömlu borgunum verið ýtt út
úr skrifstofum útibúanna með
handafli. Í ítalskri umræðu er
rætt um að ESB hafi svikið
ítölsku þjóðina og túlka sumir
fréttaskýrendur það svo, að
grundvöllur þessa samstarfs
hafi stórlega laskast, ef ekki
brostið. Það eykur alvöruna
að þessi framganga bætist við
ógöngur ESB í fjármála-
kreppunni.
Aðrir telja að yfirvöld í
Róm og Madrid séu svo veik
og trúnaði rúin að þau hafi
ekki afl til að rífa sig laus úr
viðjunum. Nýlegt fordæmi
um hvernig reynt var að berja
Breta til hlýðni hræðir líka.
Kannski tími upp-
risu verði enn tákn-
gervingur þess að
stærstu málum
lýkur ekki með
krossfestingu}
Veira breytir forsendum
E
ruð þið nokkuð búin að gleyma
Landsrétti? Þið vitið, nýja milli-
dómstiginu okkar sem var mörg
ár í undirbúningi og fyrrverandi
dómsmálaráðherra klúðraði á
lokametrunum með því að skipa ekki hæfustu
dómarana.
Landsréttur tók til starfa 2018 með fimmtán
dómurum sem höfðu verið valdir af dóms-
málaráðherra og staðfestir með naumum meiri-
hluta í atkvæðagreiðslu á Alþingi. Ástæða mót-
stöðunnar á Alþingi var að dómsmálaráðherra
hafði hunsað ráðleggingar hæfnisnefndar og
handvalið fjóra dómara til setu í réttinum sem
þó voru ekki hæfastir til þess. Enn fremur faldi
ráðherra upplýsingar fyrir Alþingi þar sem
fram komu álit sérfræðinga í dómsmálaráðu-
neytinu þar sem ráðherra var ráðlagt gegn
þeirri vegferð sem hún valdi.
Hinn 31. mars sl. var svo nýr dómari skipaður við
Landsrétt. Eða, réttara sagt þá var Ásmundur Helgason,
dómari við Landsrétt, skipaður í annað dómarasæti við
Landsrétt. Hann sagði upp sínu dómarasæti sem hann
fékk þegar Landsréttur var stofnaður og fékk skipun í
nýtt dómarasæti í staðinn. Hlaut hann þetta nýja sæti sitt
umfram þrjá aðra umsækjendur, þar af var einn umsækj-
andi sem áður var meðal þeirra hæfustu en mátti þola að
vera tekinn út í staðinn fyrir aðra sem voru neðar á lista.
Ég vil taka það alveg sérstaklega fram að ég hef enga
ástæðu til þess að véfengja niðurstöðu hæfnisnefndar, líkt
og fyrrverandi dómsmálaráðherra gerði. En það er nauð-
synlegt að skoða málið vel út af þeim aðstæðum sem fyrr-
verandi ráðherra skapaði. Sem fyrr leggur
hæfnisnefnd mat á menntun umsækjenda,
reynslu af dómarastörfum o.s.frv. Þar er
ákveðið samræmi á milli álits hæfnisnefndar
þegar Landsréttur var upphaflega skipaður og
niðurstöðu hæfnisnefndar nú. Þó eru nokkur
atriði sem standa út úr.
Helstu breytingar eru að störf Ásmundar
sem landsréttardómari gefa honum reynslu
sem færa hann upp fyrir einn af hinum um-
sækjendunum. Í matsflokkum stjórnsýslu-
störf, kennsla, og reynsla af störfum sem nýt-
ast og útgefnar greinar eru hinir umsækjend-
urnir nú jafnir þar sem þau voru áður metin
mishæf. Annar umsækjandi er sagður jafn
hæfur í reglum réttarfars en var áður hæfari
en sá sem var skipaður.
Helsti munurinn sem nú má sjá á hæfni um-
sækjenda felst í ritun dóma, en þar var áður ekki gerður
greinarmunur á umsækjendum. Nú er sá skipaði hæfastur
í því matsatriði en sá sem gengið var fram hjá síðast
minnst hæfur. Það verður auðvitað ekki tekið af endur-
skipuðum dómara að reynsla hans af dómarastörfum jókst
við að vera skipaður sem dómari, sem er kannski helsta
ástæða þess að hæfnimat hans virðist hækka frá því síðast.
Það hljómar hins vegar ekkert rosalega sanngjarnt þar
sem reynslan fékkst vegna ólöglegrar skipunar.
Niðurstaðan er kannski rétt en hún er langt frá því að
vera sanngjörn.
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Rétt en ósanngjarnt?
Höfundur er þingmaður Pírata.
bjornlevi@gmail.com
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Heilbrigðisyfirvöldin á Ís-landi eru ekki að finnaupp hjólið þegar þau fyr-irskipa þessa dagana
einangrun sjúklinga sem smitast
hafa af kórónuveirunni, ráðleggja
reglulegan handþvott með sápu og
vatni eða hvetja fólk til að forðast
faðmlög og handaband þegar það
hittist. Allt er
þetta sótt í
reynslubankann
og hefur áður
komið að góðum
notum í viðureign
við smitsjúkdóma
hér á landi.
Erla Dóris
Halldórsdóttir,
sem er bæði
hjúkrunarfræð-
ingur og doktor í
sagnfræði, er sérfróð um íslenska
heilbrigðissögu. Fjallaði doktors-
ritgerð hennar árið árið 2016 um
fæðingarhjálp á Íslandi á 18. og 19.
öld.
„Hliðstæða við sóttkví og ein-
angrun vegna kórónuveirunnar
þessa dagana eru lög um aðgrein-
ingu holdsveikra frá öðrum mönnum
sem sett voru hér á landi 1898,“ seg-
ir Erla. Í lögunum var að finna fyrir-
mæli sem áttu að tryggja að sjúk-
lingar sem haldnir voru þessum
skelfilega sjúkdómi smituðu ekki
aðra. Þá voru í þeim ákvæði um
flutning holdsveikra sem nutu sveit-
arstyrks á sérstakan spítala.
Erla segir að fram komi í þess-
um lögum að það varði allt að 200
króna sekt ef ekki er farið eftir þeim.
„Peningasektin var nýnæmi. Þessi
lög gengu ekki úr gildi fyrr en 1990,“
segir Erla.
Í lögunum segir m.a.: „Holds-
veikir menn skulu hafa sjer hráka-
dalla og mega ekki hrækja á gólf í
húsum manna.“ og í annarri grein
sagði: „Holdsveikir mega ekki sofa
hjá öðrum í rúmi; þó eru hjón und-
anþegin þessu banni.“
Handþvottur gegn smiti
„Þvoðu hendur þínar reglulega
með vatni og sápu, minnst 20 sek-
úndur í hvert skipti,“ segir á ráð-
leggingarsíðu heilbrigðisyfirvalda á
netinu, covid.is, vegna kórónuveir-
unnar. Nær 150 ár eru síðan hand-
þvottur, þ.e. að þvo hendur með sápu
og volgu vatni, var fyrst nefndur hér
á landi sem vörn gegn smitsjúkdómi.
Erla segir að ekki hafi verið um
lagafyrirmæli að ræða heldur
ábendingu til ljósmæðra í Levys
kennslubók handa yfirsetukonum
frá 1871. Sá smitsjúkdómur sem um
var að ræða var bakteríusýking sem
var lífshættuleg, þá sérstaklega
sængurkonum, og mjög smitandi.
Hvorki handabönd
né faðmlög
Þá segir á vefnum covid.is:
„Takmarkaðu náin samskipti við
annað fólk, t.d. handabönd og faðm-
lög:“ Árni Jónsson, héraðslæknir í
Glæsibæ í Skagafirði, hafði þegar
1882 áttað sig á mikilvægi þess að
takmarka náin samskipti fólks til að
fyrirbyggja mislingasmit, en misl-
ingar voru þá mikil plága á Íslandi
og engar varnir til við þeim. Erla
bendir á að í bréfi sem Árni sendi
hreppstjórum í Skagafjarðarsýslu
um sumarið þetta ár hafi verið að
finna ýmsar varúðarreglur til að
forðast smit. Þannig ættu menn frá
mislingafríum sveitabæjum ekki að
láta nokkurn frá smituðum bæ eða
bæ grunuðum um smit koma inn fyr-
ir sínar dyr. „Menn verða að heilsast
með því að kastast á kveðjum, en
eigi með kossi eða handabandi,“ seg-
ir í bréfi læknisins. Læknirinn
glöggi í Skagafirði gefur einnig fyr-
irmæli um að þvo híbýli, húsgögn og
borðbúnað „til þess að gjöra bæina
ómóttækilegri fyrir smitefnið“.
„Eigi heilsast með
kossi eða handabandi“
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Handþvottur Nú er brýnt fyrir fólki að þvo hendur sínar með vatni og sápu til að forðast smit. Læknar mæltu líka
með handþvotti fyrr á tíð gegn smiti. Líklega er elsta dæmi um það í handbók fyrir yfirsetukonur frá 1871.
Erla Dóris
Halldórsdóttir