Morgunblaðið - 04.04.2020, Side 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. APRÍL 2020
Lækjamót 21, Sandgerði
Nánari upplýsingar á skrifstofu s. 420 6070 eða eignasala@eignasala.is
Fallegt 3 herbergja parhús ásamt sólpalli.
Rólegt og fjölskylduvænt umhverfi.
Myndir og lýsing á eignasala.is
Verð kr. 26.900.000 70,3 m2
Jóhannes Ellertsson
Löggiltur fasteignasali – s. 864 9677
Júlíus M Steinþórsson
Löggiltur fasteignasali – s. 899 0555
Málnotendur auðga íslenskt mál á hverjum degi; nýrrihugsun er komið í orð og eldri hugmyndir orðaðar ánýja vegu. Ekki bregst þetta heldur á þessum síðustufarsóttar- og heilsukvíðatímum. Sköpunargleðin er
óþrjótandi auðlind og enginn þarf að efast um lífvænleika þess
tungumáls sem getur í senn fangað flókna fræðilega hugsun og jafn-
framt verið leikfang og gleðigjafi þegar heimsbyggðin er að fóta sig í
óvæntum aðstæðum. Breytir þar engu þótt sumt af nýgræðingnum í
orðabúrinu sé dægurflugur einar, til gamans gerðar.
Sóttkví er efst á baugi þessa dagana og kemur ekki til af góðu.
Henni getur fylgt viss inniveruami. Ef kófið er yfirþyrmandi í frétt-
um væri gott að ná sótthvíld, hlýða Víði og aftengja sig pestar-
fréttum svolitla stund. Einhver hafði safnað framan á sig sóttkvið
vegna hreyfingarleysis í samkomubanni þegar ekki náðist að stunda
nægar líkamsæfingar.
Faðmflótti hefur gert vart
við sig þegar virða þarf ráð-
lagða samskiptafjarlægð.
Nú hefur smitskömm bæst
við drjúgan orðasarp sem
áður hafði orðið til í málinu,
um alls kyns skömm, svo
sem flugskömm, plastpokaskömm o.fl. Landlæknir lagði reyndar til
á upplýsingafundi 25. mars að fólk hætti að nota orðið smitskömm
enda óþarfi að skammast sín fyrir þá óheppni að smitast.
Eins og gengur er fólk mismunandi hneigt til gagnrýni á ráðlegg-
ingar þríeykisins vinsæla. Þeir sem gjarna töldu sig vita betur um
veiruskömmina og ráð gegn útbreiðslu hennar fengu fljótlega upp-
nefnið kóvitar, sem sé einhvers konar beturvitar þegar COVID-19 er
annars vegar. Orðið kóviti er skýrt sem „sjálfskipaður sérfræðingur
í sóttvörnum og veirufræðum“ á nýyrðavef Árnastofnunar. Hin al-
þjóðlega skammstöfun COVID-19 er mynduð svona: CO(rona), VI
(virus), D(isease); og talan 19 bendir á árið 2019 þegar veiran kom
upp. Skammstöfun þessi gefur tilefni til að minna á íslenskar ritregl-
ur (þær eru auðfundnar á vefnum, ritreglur.arnastofnun.is; upp-
færðar 2016 og 2018, með fjölda skýringardæma). Samkvæmt regl-
unum ber að rita slíkar skammstafanir eingöngu með hástöfum og
án punkta, sbr. HABL, SARS, HIV o.s.frv. Samsetta orðið CO-
VID-19-faraldur skal rita svo, með bandstriki sem tengir skamm-
stöfunina við seinni hlutann.
Kórónuveiran hefur orðið til að kóróna þann harða áfalla- og vand-
ræðavetur sem okkur féll í skaut. Farsóttin kom í kjölfar snjóflóða,
illviðra, verkfalla og landskjálfta. Nafnið kórónuveira er dregið af út-
liti hennar sem margir kannast við nú orðið; á myndum líkist hún
hring sem nabbar eða oddar standa út úr og minnir þannig á kór-
ónu.
Farsóttir hafa fylgt okkur frá örófi alda og ætti að vera hægt að
nýta sér þá fjölbreytni í orðafari um slíka vágesti sem safnast hefur
saman með tímanum í íslensku. Pestir, plágur, farsóttir og faraldrar
hafa löngum herjað, gengið, grasserað og geisað.
Kórónur og kóvitar
Tungutak
Ari Páll Kristinsson
aripk@hi.is
Hinn 14. marz sl. var að því vikið hér á þess-um vettvangi að það skipti máli fyrir okk-ur eyjarskeggja á norðurhveli jarðar aðvera sjálfum okkur nóg um matvælafram-
leiðslu. Þetta er ekki ný kenning heldur mjög gömul
en seinni áratugi hefur hún ekki verið í hávegum
höfð í ljósi þess hvað hraðar tækniframfarir hafa
auðveldað mjög samgöngur landa í milli.
Kórónuveiran hefur hins vegar gjörbreytt þeirri
heimsmynd og það á ótrúlega skömmum tíma. Nú
hefur það skyndilega gerzt að til þess að tryggja lág-
markssamgöngur bæði til Bandaríkjanna og Evrópu
þarf íslenzka ríkið að koma til skjalanna.
Og um leið verður okkur á ný ljós þýðing þess að
við getum verið sjálfum okkur nóg, bæði um matvæli
og fleiri nauðsynjar.
Það er augljóst að við sem þjóð erum að taka við
okkur í sambandi við rafbílavæðingu landsins. Fleiri
og fleiri endurnýja nú bíla sína með rafbílum og að
því kemur að við verðum í samgöngum á landi óháð
innflutningi á benzíni og olíu. Samgöngur á landi
munu innan tíðar byggjast á
raforku sem við sjálf fram-
leiðum.
Það tryggir okkur bæði ör-
yggi í samgöngum og sparar
okkur mikinn kostnað vegna innflutnings á eldsneyti.
Með sama hætti þurfum við að verða sjálfum okk-
ur nóg með framleiðslu á matvælum hér heima fyrir í
stað þess að flytja þau inn að töluverðu leyti eins og
hefur færst í vöxt seinni árin.
Kórónuveiran hefur opnað augu okkar fyrir því, að
landið getur nánast lokast á ótrúlega skömmum
tíma, þrátt fyrir allar tækniframfarir.
Við – mannfólkið – ráðum illa við veirur.
Þær leika sér enn sem komið er að okkur.
Landbúnaður var öldum saman undirstöðuatvinnu-
grein þessarar þjóðar.
Svo kom að því að nýjar kynslóðir Íslendinga, sem
voru ekki svo heppnar að vera „sendar í sveit“ glöt-
uðu tengslum við þær rætur sem sveitirnar eru í
samfélagi okkar. Samt er það svo að langflest okkar
áttum afa og ömmur, langafa og langömmur eða
langalangafa og langalangömmur, sem fæddust í
sveit og ólu þar aldur sinn að verulegu leyti.
Móðuramma greinarhöfundar ólst upp á Svart-
hamri í Álftafirði við Djúp og föðuramma fæddist á
Ásgarði í Landbroti en ólst upp á Eintúnahálsi, sem
er heiðabýli, fjarri öllum mannabyggðum, á leiðinni
inn í Laka.
Sjálfur var ég svo heppinn að vera sendur í sveit
að Hæl í Flókadal í Borgarfirði 12 ára gamall og var
þar í fimm sumur. Svo bættist við sjötta sumarið á
dönsku búi á Sjálandi.
Í samtali við þann merka mann Sigurbjörn Einars-
son biskup hafði ég eitt sinn orð á þeirri tilviljun sem
hefði leitt til þess að ég fór að Hæli. Biskupinn
horfði á mig og sagði: Eða handleiðsla, Styrmir.
Handleiðsla.
Við þeirri athugasemd biskupsins hef ég ekki
fundið neitt svar til þessa dags.
Fjósið á Hæl í Flókadal í Borgarfirði er skemmti-
legasti vinnustaður, sem ég hef unnið á. Næst í röð-
inni kemur ritstjórn Morgunblaðsins.
Að kynnast lífinu í sveitinni er lífsreynsla, sem
fylgir okkur alla ævi. Þar var hægt að komast nánast
í beint samband við lífið í þessu landi fyrr á öldum,
hvort sem var við að handmjólka kýr eða smala fé.
Ein af áhrifum kórónuveirunnar eru þau, að við
eigum að sjá í hendi okkar nauðsyn þess að hefja
sveitirnar til vegs á ný – að hefja eins konar gagn-
sókn landbúnaðarins – og vinna að því að auka skiln-
ing nýrra kynslóða Íslendinga á mikilvægi þess að
matvælaframleiðsla í sveitum landsins öðlist þann
sess, sem henni ber í samfélagi okkar.
Slík gagnsókn landbúnaðar-
ins snýst ekki bara um að
tryggja matvælaöryggi okkar
sjálfra. Við núverandi aðstæður
í heiminum felast mikil tæki-
færi í því að auka útflutning á íslenzkum landbún-
aðarafurðum. Ástæðan er sú, að það er vaxandi
skortur á vatni um heim allan, sem veldur erfið-
leikum við matvælaframleiðslu annars staðar.
Við þurfum á þvi að halda að nýta slík tækifæri.
Það eru ekki bara ferðamennirnir, sem eru horfnir.
Þótt við vonumst til að sjá þá aftur er engin vissa
fyrir því.
En allt í einu berast fréttir um það að framundan
séu erfiðir tímar í áliðnaði vegna þess að bílasala
hefur dregizt mjög saman á tímum kórónuveirunnar
og stóru álfyrirtækin sjá ekki annan kost en að loka
álverum. Við vitum ekki hvort sú neikvæða þróun
hefur áhrif hér en það gæti gerzt.
Hér að framan hafa verið færð tvenns konar rök
fyrir því að landbúnaðurinn eigi að hefja gagnsókn
gegn því fálæti, sem honum er sýnt um þessar
mundir. Annars vegar þau að við verðum sjálfum
okkur nóg um matvælaframleiðslu og hins vegar að í
breyttum heimi felast tækifæri til að gera íslenzkan
landbúnað að útflutningsgrein.
Til þess að ná þeim markmiðum þarf að efla skiln-
ing almennra borgara á mikilvægi landbúnaðar í
þjóðlífi okkar.
Því miður eru þeir tíma liðnir – alla vega í bili – að
almennt sé hægt að senda ungt fólk í sveit. En það
er hægt að nýta tækni nútímans til að koma til skila
til hins almennra borgara um hvað lífið í sveitinni
snýst.
Danska sjónvarpið hefur lengi sýnt skemmtilega
þætti sem snúast um líf sveitafólksins í Danmörku.
(Það var gaman að vera í sveit í Danmörku og kynn-
ast kornrækt en ekki sízt svínunum).
Það er kominn tími á að RÚV (okkar allra) geri
slíka þætti um lífið í sveitunum á Íslandi, fyrr og nú.
Að vera sjálfum okkur nóg
Það er kominn tími á gagn-
sókn íslenzks landbúnaðar.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Því dýpra sem ég sökkvi mér nið-ur í rit Snorra Sturlusonar, því
líklegra virðist mér, að hann hafi
samið þrjú höfuðrit sín í sérstökum
tilgangi.
Eddu samdi hann til að reyna að
endurvekja skáldskaparlistina, sem
hafði verið útflutningsvara Íslend-
inga öldum saman. Snorri hefur tek-
ið hana saman, áður en hann fór í
fyrri ferð sína til Noregs árið 1218.
Heimskringlu samdi hann á tíma-
bilinu frá 1220, þegar hann sneri aft-
ur til Íslands, til 1237, þegar hann
fór aftur utan. Hún er umfram allt
saga átaka um ríkisvald í Noregi,
áreksturs tveggja hugmynda um
lög: að þau sé sammæli alþýðu eða
fyrirmæli konunga. Einn tilgangur
Snorra (sem var sjálfur tvisvar lög-
sögumaður) var að sýna Íslend-
ingum, að þeir ættu ekkert erindi í
ríki Noregskonungs, og er hin
snjalla ræða Einars Þveræings besti
vitnisburðurinn um það: Eflaust
væri Ólafur digri, er nú vildi auka
ítök sín á Íslandi, góður konungur,
en hitt væri jafnvíst, að konungar
væru misjafnir, sumir góðir og aðrir
vondir, og væri því best að hafa eng-
an konung.
Egils sögu samdi Snorri, eftir að
hann sneri aftur frá Noregi árið
1239, orðinn óvinur konungs, enda
er andúðin á konungsvaldi ekki eins
hógværlega sett fram og í Heims-
kringlu. Sagan er um baráttu for-
föður Snorra, Egils Skallagríms-
sonar, við Noregskonunga. Hákon
gamli endurgalt andúðina og lét
vega Snorra árið 1241.
Heimskringla hefur frá upphafi
gengið manna í milli í afskriftum.
Menn hafa lesið hana sér til
skemmtunar og fróðleiks, en líka
sem viðvörun. Þetta sést best á því,
að árið 1255 endurómaði boðskapur
Einars Þveræings í ummælum
tveggja bændahöfðingja. Á sam-
komu bænda við Vallalaug í Skaga-
firði, þar sem Þorgils skarði vildi
vera tekinn til höfðingja, kvaðst
Broddi Þorleifsson á Hofi á Höfða-
strönd helst vilja Þorgils, þyrfti
hann að þjóna höfðingja, en betra
væri að þjóna engum. Á ráðstefnu
bænda við Djúpadalsá, þar sem Þor-
varður Þórarinsson vildi vera tekinn
til höfðingja, sagði nafni hans Þórð-
arson á Saurbæ í Eyjafirði: „Má ég
vel sæma við þann, sem er, en best,
að engi sé.“ Þeir Broddi og Þorvarð-
ur hafa bersýnilega báðir lesið
Heimskringlu.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Áhrif Snorra