Dagblaðið Vísir - DV - 11.09.2020, Blaðsíða 16

16 EYJAN 11. SEPTEMBER 2020 DV
Á ÞINGPÖLLUM
Björn Jón
Bragason
eyjan@eyjan.is
TYRKLANDSFÖR SPANÓ
Ýmsir þeirra sem nú finna að heimsókn forseta Mannréttindadóm-
stólsins til Erdogans, eru þeir sömu og gagnrýndu dómstólinn hvað
harðast í Landsréttarmálinu og töldu hann vega að fullveldi Íslands.M
ér er nær að halda
að það hafi verið for-
dild en ekki hefð, sem
réði því að Róbert Spanó þáði
þessa vegtyllu,“ skrifaði Ingi-
björg Sólrún Gísladóttir, fyrr-
verandi utanríkisráðherra
á Facebook-síðu sína á dög-
unum. Tilefnið var heimsókn
Róberts Spanó, forseta Mann-
réttindadómstóls Evrópu, til
Tyrklands, þar sem honum
var veitt heiðursdoktorsnafn-
bót við Háskólann í Istanbúl.
Hún bætti því við að sér þætti
dapurlegt að fylgjast með
heimsókninni og sagði Spanó
eiga að „vita það manna best
að það vantar mikið upp á að
mannréttindi séu virt og farið
sé að reglum réttarríkisins í
Tyrklandi“.
Jón Steinar Gunnlaugsson,
fyrrverandi hæstaréttar-
dómari, tók í sama streng og
minnti á að mannréttindi væru
fótum troðin í landinu, fjöldi
fræðimanna og blaðamanna
hefði verið hrakinn úr starfi
og margir fangelsaðir, fyrir
að hafa það eitt til saka unnið
að andmæla stjórn Recep Ta-
yyip Erdogans, Tyrklandsfor-
seta. Í grein í Morgunblaðinu
sagði Jón Steinar m.a.: „Hvers
vegna heldur Róbert Spanó
að Tyrkir hafi viljað hengja
á hann orðu? Dettur honum
ekki í hug að það kunni að vera
vegna viljans til að gera hann
vinveittan þeim stjórnvöldum
í þessu landi, sem sífellt þurfa
að verja hendur sínar fyrir
dómstólnum?“
Ekki endilega verið
að lýsa velþóknun
Fleiri hafa blandað sér í um-
ræður um málið, þeirra á
meðal Þórhildur Sunna Ævars-
dóttir, þingmaður Pírata, sem
er á öndverðum meiði við Ingi-
björgu Sólrúnu og Jón Steinar.
Hún segir fulltrúa dómstóls-
ins verða að vera óhlutdræga
gagnvart aðildarríkjum Mann-
réttindasáttmálans.
Þessi deila er áþekk mörgum
fyrri þrætum um það hvort
áhrifaríkara sé að hunsa miður
þokkaða ráðamenn í ríkjum
þar sem mannréttindi eru
fótum troðin, eða halda við þá
talsambandi og reyna að hafa
áhrif með þeim hætti. Hér
bætist við, líkt og Þórhildur
Sunna bendir á, að Tyrkland
er aðili að Evrópuráðinu og
Mannréttindadómstólnum.
Það, að hitta að máli erlenda
ráðamenn eða þiggja vegtyllur
einhvers, felur ekki endilega
sjálfkrafa í sér velþóknun á
öllum gjörðum viðkomandi
ráðamanns eða þess sem veitti
vegtylluna.
Þjóðræknislegur tónn
Deilan um þessa tilteknu
heimsókn er vitaskuld létt-
væg í samanburði við stóra
málið: Vernd mannréttinda
í álfunni, og augljóst að
ýmsir (þó ekki allir) þeirra
sem gagnrýnt hafa Tyrk-
landsheimsóknina eru hinir
sömu og fundu að dómi og
málsmeðferð Mannréttinda-
dómstólsins í svokölluðu
Landsréttarmáli. Þar taldi
dómstóllinn að íslenska ríkið
hefði gerst brotlegt við 6. gr.
mannréttindasáttmála Evr-
ópu þegar dómari við Lands-
rétt — sem Mannréttinda-
dómstóllinn taldi að skipaður
hefði verið með ólögmætum
hætti — dæmdi í máli manns.
Í 6. gr. sáttmálans segir að
hver sem borinn er sökum um
refsiverða háttsemi eigi rétt
á réttlátri málsmeðferð fyrir
sjálfstæðum og óvilhöllum
dómstóli.
Umræðan um Landsréttar-
málið var um margt þjóð-
ræknisleg og ýmsir málsmet-
andi menn og konur tóku sér
stöðu „með“ íslenska ríkinu
líkt og um kappleik væri að
ræða — eða átök við erlent
stórveldi. Þarna kvað við
nýjan tón í umræðunni. Ekki
hafði áður borið mikið á því
að niðurstöður Mannréttinda-
dómstólsins vektu pólitískar
deilur hér á landi — hvað þá
að mikilsmetnir lögfræðingar
legðu sig jafnvel í framkróka
við að finna að störfum Mann-
réttindadómstólsins í ræðu og
riti.
Í þessu sambandi má minna
á að Bjarni Benediktsson
eldri, þá utanríkis- og dóms-
málaráðherra, sagði í ræðu
á Alþingi þegar rætt var um
fullgildingu Mannréttinda-
sáttmálans árið 1951 að ís-
lenska ríkið yrði þar með
„skuldbundið inn á við gagn-
vart sínum þegnum“. Bjarni
virtist því beinlínis gera ráð
fyrir því að íslenskir ríkis-
borgarar gætu byggt rétt á
sáttmálanum, þrátt fyrir að
hann hefði ekki verið form-
lega lögfestur af Alþingi.
Á bekk með vestrænum
lýðræðisþjóðum
Í tilefni niðurstöðu Mann-
réttindadómstólsins sagði ís-
lenskur ráðherra að rétturinn
hefði „óeðlileg áhrif á sjálf-
stæði dómstóla á Íslandi þar
sem Hæstiréttur hefur kom-
ist að skýrri niðurstöðu um
að dómstólarnir séu löglega
skipaðir.“ Þau ummæli skutu
skökku við þegar fyrir lá að
niðurstaða Mannréttindadóm-
stólsins byggði á niðurstöðu
Hæstaréttar, þess efnis að
galli hefði verið á málsmeð-
ferðinni, og því má velta upp
hvort ummæli af þessu tagi
rýri ekki traust á dómskerf-
inu.
Umræðan um Landsréttar-
málið virtist líka um margt
einkennast af því að íslenskir
ráðamenn teldu Mannrétt-
indadómstólinn vega að full-
veldi Íslands og meira að
segja voru bein ummæli í
þessa veru viðhöfð af máls-
metandi lögfræðingum.
Rétt er að gjalda varhug við
þjóðræknislegum viðhorfum í
þessu tilliti. Aðild Íslands að
Mannréttindasáttmála Evr-
ópu og Mannréttindadóm-
stólnum, snýst í raun um að
íslenskt þjóðfélag skipi sér á
bekk með öðrum vestrænum
lýðræðisþjóðum sem virða
niðurstöður dómstólsins og
laga löggjöf og réttarfram-
kvæmd að þeim. Þeir eru
öruggasta leiðsögn okkar til
að tryggja virka vernd mann-
réttinda, en án hennar er hætt
við að réttarríkið bíði hnekki.
Með virkari mannréttinda-
vernd getur þrennt unnist,
friðhelgi einstaklingsins
verði tryggð, almennt réttar-
öryggi sömuleiðis og þar með
friður í samfélaginu. n
Róbert Spanó
var kjörinn
forseti Mann­
réttindadóm­
stóls Evrópu
20. apríl sl. en
hann er fyrsti
Íslendingurinn
til að gegna
þessu em­
bætti.
MYND/VALLI
Umræðan um Landsréttarmálið
var um margt þjóðræknisleg og
ýmsir málsmetandi menn og kon-
ur tóku sér stöðu „með“ íslenska
ríkinu líkt og um kappleik væri
að ræða.