Fréttablaðið - 25.11.2020, Side 34

Virðisaukaskattur er ein stærsta tekjulind íslenska þjóðarbúsins, það er stað-
reynd. Í ljósi þess virðist þó sem
þróun regluverksins í kringum
skattheimtuna hafa setið á hak-
anum og ekki fengið þá athygli sem
ætla mætti miðað við samfélags-
þróun og þróun skattalöggjafar í
þeim löndum sem við Íslendingar
berum okkur saman við. Breytingar
í þá átt að regluverkið í kringum
skattheimtu v irðisaukaskatt s
aðlagist viðskiptalífi nútímans
virðast koma seint, ef þær koma á
annað borð. Það þarf ekki að fara
mörgum orðum um mikilvægi
skattheimtunnar og eftirlits með
skilum skatttekna í því ástandi sem
nú ríkir, þegar ríkissjóður verður af
gríðarlegum skatttekjum á hverjum
degi.
Í lögum um virðisaukaskatt er
kveðið á um víðtæka skattskyldu
allra þeirra sem stunda viðskipti
á Íslandi, falli viðskiptin á annað
borð undir gildissvið laganna. Það
þýðir að erlendu fyrirtæki ber, líkt
og íslensku fyrirtæki, að upplýsa
skattyfirvöld um viðskipti sem
það stundar hér á landi, innheimta
virðisaukaskatt af tekjum vegna
starfseminnar og skila honum til
ríkissjóðs. Rétt er að benda á að
skilaskyldan á virðisaukaskattinum
getur verið á hinn veginn og fallið
á íslenskan kaupanda þjónustu.
Íslenskur kaupandi verður þannig
gerður ábyrgur fyrir greiðslu virðis-
aukaskattsins ef erlent fyrirtæki
sem íslenskur kaupandi stundar
viðskipti við, fer ekki eftir fyrir-
mælum laganna.
Veg na hnat t væðinga r inna r
streymir hingað til lands, bók-
staf lega, þjónusta erlendra fyrir-
tækja sem aldrei fyrr. Má þar nefna
þjónustu fyrirtækja sem bjóða upp
á bókunarþjónustu og erlendar
streymisveitur af þreyingarefnis á
borð við Netf lix og Amazon sem
eru skráðar á VSK-skrá og í fyrir-
tækjaskrá Skattsins.
Erlendum fyrirtækjum sem selja
rafræna eða stafræna þjónustu yfir
landamæri til neytenda á Íslandi er
nú gert kleift að tilkynna starfsemi
sína hér á landi og skila virðisauka-
skatti sem þau innheimta á Íslandi
á rafrænni vefgátt Skattsins með
nokkuð skilvirkum og einföldum
hætti. Um nokkurt skeið hafa sam-
bærilegar reglur verið í gildi innan
Evrópusambandsins (ESB) fyrir
atvinnufyrirtæki með heimilisfesti
fyrir utan sambandið sem selja slíka
þjónustu til neytenda í ESB. Úrræði
þetta hefur verið kallað „einföld
skráning“ og kom inn í regluverk
virðisaukaskatts á Íslandi fyrir
tilstuðlan Efnahags- og framfara-
stofnunninnar (OECD). Það verður
að segjast að þetta úrræði sé gleði-
tíðindi fyrir ríkissjóð, sem hefur
verið og er vafalaust hlunnfarinn
skatttekjum vegna óupplýstrar
starfsemi erlendra fyrirtækja hér á
landi á hverjum degi.
Erlendum fyrirtækjum sem sækja
tímabundið hingað til lands í þeim
tilgangi að afhenda hér lausafé og/
eða veita hér áþreifanlega þjónustu
til dæmis í tengslum við bygg-
inga- og mannvirkjaframkvæmdir,
stendur ekki sambærilegt úrræði til
boða. Hér er átt við fyrirtæki sem
eru með takmarkaða tekjuskatts-
skyldu hér á landi vegna tímabund-
innar viðveru. Þessi erlendu fyrir-
tæki hafa þó skyldum að gegna við
að innheimta virðisaukaskatt við
sölu lausafjár eða sölu á áþreifan-
legri skattskyldri þjónustu vegna
hinnar víðtæku skattskyldu virðis-
aukaskatts. Þeim standa þó til boða
önnur úrræði, til dæmis að verða sér
út um svokallaðan „VSK-umboðs-
mann“, skrá útibú erlenda félags-
ins í fyrirtækjaskrá eða þá hrein-
lega að stofna dótturfélag vegna
tekjuöf lunar á Íslandi. Það mætti
þó velta vöngum um vilja erlendra
fyrirtækja með takmarkaða skatt-
skyldu til að nýta sér þessi úrræði og
þá hvort það hindri að erlent fyrir-
tæki framfylgi íslenskum rétti með
þeim af leiðingum að ríkissjóður
beri skaða af.
VSK-umboðsmaður er lögaðili
eða einstaklingur sem gegnir stöðu
umboðsmanns erlenda fyrirtækis-
ins. Í lögum um virðisaukaskatt
er skortur á efnislegri umfjöllun
um réttarstöðu og hlutverk VSK-
umboðsmanns. Þetta úrræði, bygg-
ir í raun á ákvæði í reglugerð sem
tók gildi árið 1990. Framkvæmd
skattyfirvalda í tengslum við þetta
úrræði byggir á stuttri umfjöllun í
handbók um virðisaukaskatt sem
gefin var út árið 1998. Almennt
gilda sömu reglur um innheimtu
og skil á virðisaukaskatti og hjá
íslenskum aðilum. VSK-umboðs-
maður ber þó sameiginlega, með
erlenda atvinnufyrirtækinu, ábyrgð
á skilum virðisaukaskatts fyrir
hönd erlends fyrirtækis vegna við-
skipta sem það stundar hér á landi
og framkvæmir skil erlenda fyrir-
tækisins í eigin nafni. Þetta þýðir
að íslenski umboðsmaðurinn og
einstaklingur í hans fyrirsvari (ef
um lögaðila er að ræða) getur borið
ábyrgð á virðisaukaskattsskilum
erlenda félagsins í sex ár. Þetta gæti
átt við ef erlendi lögaðilinn hefur
ekki upplýst umboðsmann sinn um
öll þau viðskipti sem hann stundar
á Íslandi. Til að tryggja sig gegn
því að það misfarist hjá erlenda
atvinnufyrirtækinu að standa við
skattalegar skuldbindingar hér á
landi, hafa íslenskir umboðsmenn
til dæmis brugðið á þann leik að
kalla eftir tryggingu fyrir áföllum
sem þeir kunna að verða fyrir í
tengslum við hlutverk sitt fyrir
erlendan aðila.
Hvað ef erlendu fyrirtæki tekst
ekki að verða sér úti um íslenskan
umboðsmann? Skráir það útibú hér
á landi eða stofnar það dótturfélag
í þeim eina tilgangi að skila virðis-
aukaskatti vegna þjónustu sem
það veitir hér á landi yfir stutt og
afmarkað tímabil? Eða sleppir það
hreinlega bara að upplýsa skattyfir-
völd um viðveru sína á Íslandi?
Reynslan af einfaldara úrræði
fyrir erlend fyrirtæki sem selja
hingað þjónustu yfir landamæri
með rafrænum hætti hefur sýnt
aukinn áhuga þeirra á að standa í
skilum á virðisaukaskatti og jafn-
vel að þau geri upp gamlar syndir
af eigin frumkvæði og greiði van-
goldinn virðisaukaskatt í ríkissjóð
nokkur ár aftur í tímann.
Í Noregi hefur verið farin sú
leið að heimila erlendum fyrir-
tækjum, sem eru með heimilis-
festi í landi sem er aðildarríki að
EES-samningum, að skrá sig beint á
norsku virðisaukaskattsskrána, án
aðkomu þarlends umboðsmanns.
Í Danmörku er ekki gerð krafa um
VSK-umboðsmann og geta erlend
félög sem stunda viðskipti innan
danskrar lögsögu almennt skráð
sig með rafrænum hætti á heima-
síðu danskra skattyfirvalda.
Það má því spyrja sig hvers vegna
sambærilegt úrræði standi ekki
erlendum fyrirtækjum með tak-
markaða skattskyldu sem veita
áþreifanlega þjónustu hér á landi til
boða til að stuðla að auknum skatt-
tekjum og skilvirkni regluverksins.
Vegna hnattvæð­
ingarinnar streymir
hingað til lands, bókstaf­
lega, þjónusta erlendra
fyrirtækja sem aldrei fyrr.
Er íslenska þjóðarbúið hlunnfarið um skatttekjur
vegna starfsemi erlendra fyrirtækja hér á landi?  
Áhugavert er að fylgj-ast með þeim miklu breytingum sem eru að verða við nyrsta haf Rússlands. Mikil nútímavæðing á sér
stað í rússneskum sjávarútvegi
með kröfum um betri fiskvinnslu-
tækni og afkastagetu fiskiskipa og
fjárfestingarátaki til framþróunar
sjávarútvegs og fiskeldis. Íslensk
tæknifyrirtæki á heimsmælikvarða
sem bjóða vinnslutækni sjávar-
útvegs ættu að róa á þann hafsjó
tækifæra.
Loftslagsbreytingar
við nyrsta haf
Rússneska landsvæðið nær yfir
um helming norðurskautssvæðis
heimsins. Alvarlegar af leiðingar
loftslagsbreytinga á norðurslóð-
um eru æ sýnilegri: Veðuröfgar,
ný hitamet slegin, sífreri og hafís
hopar.
Rússar hafa markað stefnu um
nauðsynlegar aðgerðir til að hægja
á þessum breytingum. Stjórn-
völd hafa undirgengist alþjóðlegar
skuldbindingar á borð Parísarsam-
komulagið um að draga úr losun
gróðurhúsalofttegunda.
Miklar breytingar á norður-
slóðum þýða einnig tæk ifæri
fyrir Rússa. Fyrir voru þessi svæði
einangruð af ís og harðneskjulegu
veðurfari en nú hopar ísinn æ meir
til norðurs. Ný landsvæði rík af
auðlindum opnast, sem og Norð-
austursiglingaleiðin sem lengst af
hefur verið ísilögð og ófær. Skip
geta nú siglt þessa leið um helming
ársins.
Norðurslóðastefna Rússa
Norðurslóðastefna Rússa sem tók
gildi árið 2008 lýtur að fjórum
þjóðarhagsmunum þeirra: Í fyrsta
lagi er nýting auðlinda og tækifæra
sem koma til vegna breytinga á
norðurslóðum. Í öðru lagi er árang-
ursrík efnahags- og félagsþróun
sem tekur tillit til einstakrar nátt-
úru heimskautasvæðisins. Í þriðja
lagi að tryggja frið og samvinnu. Í
fjórða lagi að nýta til fulls þau tæki-
færi sem opnast með Norðaustur-
siglingaleiðinni.
Framtíð Rússa liggur að miklu
leyti á norðurslóðum. Þar er um
fimmtungur rússnesks landsvæð-
is. Þaðan kemur um fjórðungur
útf lutnings Rússa og þar er um
fimmtungur allrar iðnaðarfram-
leiðslu landsins.
Vegna þessa hafa Rússar ráðist í
margvíslegar aðgerðir til að endur-
byggja innviði við nyrstu höf sem
margir voru yfirgefnir fyrir 20-25
árum. Á sama tíma vilja Rússar
styrkja yfirráð sín á norðurslóðum,
meðal annars til að tryggja heildar-
öryggi Norðaustursiglingaleiðar-
innar.
Nútímavæðing sjávarútvegs
Sjávarútvegstækni í Rússlandi hefur
löngum þótt standa samkeppnis-
þjóðum að baki. Stór hluti fiskiskipa
var smíðaður á níunda og tíunda ára-
tug síðustu aldar. Meðalaldur þeirra
er um og yfir 30 ár og því komin yfir
áætlaðan nýtingartíma. Að sama
skapi er fiskvinnslutækni að miklu
leyti úr sér gengin. Þrýstingur er
því mikill á að smíða nýrri og betri
fiskiskip og stóraukna fjárfestingu í
vinnslutækni á sjó og í landvinnslu,
sem og innviðum þeim tengdum.
Rússnesk stjórnvöld kynntu árið
2009 aðgerðir til endurbóta í sjávar-
útvegi þar sem horft var til ársins
2020. Meginmarkmið var sjálf-
bærni og endurheimt fiskistofna
ásamt umtalsverðri uppbyggingu
fiskeldis. Undir merkjum aukinnar
samkeppnishæfni yrðu Rússa leið-
andi í fiskveiðum.
Hærra tæknistig vinnslu og flota
Það kallaði á þróun frá hráefnisút-
flutningi til meiri verðmætasköp-
unar sem knúin yrði áfram með
nýsköpun á virðiskeðjum og sjálf-
bærri nýtingu auðlinda. Hækka
skyldi tæknistig fiskvinnslu og
f iskiskipaf lotans í innlendum
skipasmíðastöðvum. Byggja átti
upp innviði fyrir fiskvinnslu sem
og fyrir þjónustu við fiskiskipa-
f lotann. Styrkja skyldi fiskifræði
og sjávarútvegstækni og þjálfa hæft
starfsfólk. Auka átti skilvirkni fisk-
veiðistjórnunar ríkisins, styrkja
reglu- og stofnanaumhverfi, ýta
undir hvata til atvinnustarfsemi og
fjárfestinga í sjávarútvegi. Hvatt var
til alþjóðlegt samstarfs.
Þessi stefna var metin og endur-
skoðuð árið 2015. Í ljós kom að
einungis fjórðungur fiskiskipaflot-
ans hafði verið endurnýjaður. Ný
endurskoðuð metnaðarfull stefna
miðar við árið 2030. Meiri áhersla
er á atvinnusköpun, lágmörkun
neikvæðra umhverfisáhrifa, fæðu-
öryggi og lýðheilsusjónarmið.
Auka þyrfti framleiðni vinnuaf ls
og hagnað sjávarútvegsfyrirtækja.
Heildarframlag sjávarútvegs til
landsframleiðslu á að auka um
fimm prósent á ári.
Krafa um betri fiskvinnslutækni
Megináhersla er á nútímavæðingu
sjávarútvegs, innviði, fiskvinnslu
sem og fiskiskip. Þetta kallar á
aukna framleiðslu sjávarafurða,
betri fiskvinnslutækni og afkasta-
getu fiskiskipa, fjárfestingarátak til
framþróunar sjávarútvegs og fisk-
eldis.
Ýmsir hvatar styðja við þessa
stefnu. Útgerðum býðst viðbótar-
kvóti gegn smíði nýrra fiskiskipa.
Niðurstaðan er að fá ef nokkur lönd
uppfæra flota sinn hraðar en Rúss-
ar. Það er þrátt fyrir tímabundnar
efnahagsþrengingar Rússa. Dag-
blaðið Financial Times greinir til
að mynda frá því í nóvember að
rússneska rúblan hafi á árinu fallið
um 23 prósent miðað við banda-
ríkjadollar.
Stöðufundur með Pútín
Nýverið var greint frá vinnufundi
Vladimirs Pútín, forseta Rússlands,
og Ilya Shestakov, yfirmanns sjávar-
útvegsmála Rússneska sambands-
ríkisins. Stjórnvöld birta á netinu
orðrétt samtal þeirra.
Shestakov sagði sjávarútveg
landsins vera efnahagslega sterkan
og hann skipi nú þriðja sæti yfir
stærstu atvinnugreinarnar á eftir
fjármálastarfsemi og námuvinnslu.
Hann spáði því að ársafli landsins
færi yfir fimm milljónir tonna. Að
auki væri vöxtur fiskeldis mikill. Í
ár sé gert ráð fyrir 17 prósenta aukn-
ingu fiskeldis, framleiðsla á laxi tvö-
faldist og verði 100 þúsund tonn.
Hann greindi frá fjárfestingar-
áætlun stjórnvalda: Þegar hefði verið
tilkynnt um smíði 107 skipa. Alls
eru það 56 skip, sem smíðuð verða
innan ramma uppboðs á krabba-
veiðum, auk smíði 35 annarra skipa.
Afgangurinn er áætluð smíði sem er
hluti af stuðningsaðgerð iðnaðar- og
viðskiptaráðuneytisins. Af þessum
107 skipum hafa fjögur þegar verið
af hent viðskiptavinum og ellefu
verið sjósett.
Shestakov sagði að auk þeirra ell-
efu fiskvinnsluverksmiðja á landi
sem byggðar hafa verið, geri áætlanir
ráð fyrir uppbyggingu 25 til viðbótar.
Hafsjór tækifæra
Það liggja mörg tækifæri fyrir þá
sem vilja taka þátt í að nútímavæða
rússneskan sjávarútveg. Íslensk
tæknifyrirtæki sem þjónusta sjáv-
arútveg á borð við Völku, Marel,
Frost, Héðin, Vöku, Hampiðjuna,
Naust Marine, Rafeyri, Samey,
Slippinn, Skagann3X og fleiri, hafa
sýnt að þau eru á heimsmælikvarða
þegar kemur að vinnslutækni í sjáv-
arútvegi. Þau ættu að sækja hlut-
deild í þeirri miklu nútímavæðingu
sem á sér stað í rússneskum sjávar-
útvegi. Slíkt kallar á þor, þolinmæði
og þekkingu. Þeir fiska sem róa.
Nútímavæðing sjávarútvegs í Rússlandi 
Kristinn
Jónasson
lögmaður hjá
KPMG Law
Olga Fedorova
viðskiptalög-
fræðingur frá
Alþjóðastofnun
rússneska
utanríkisráðu-
neytisins
Íslensk tæknifyrir­
tæki sem þjónusta
sjávarútveg ættu að sækja
hlutdeild í þeirri miklu
nútímavæðingu sem á sér
stað í rússneskum sjávar­
útvegi.
2 5 . N Ó V E M B E R 2 0 2 0 M I Ð V I K U D A G U R16 MARKAÐURINN