Læknablaðið - jan 2021, Qupperneq 17

L ÆK N A BL AÐIÐ 2021/107 17
Viðhorf hjúkrunarfræðinga og
almenn viðhorf til ákæru vegna alvarlegra
sjúklingaatvika í heilbrigðisþjónustu:
Eru blikur á lofti?
Á G R I P
INNGANGUR
Markmið rannsóknarinnar er að stuðla að upplýstri umræðu um öryggi
sjúklinga og viðbrögð við óvæntum atvikum í heilbrigðisþjónustu. Í
þessum tilgangi leitast rannsóknin við að varpa ljósi á þá spurningu
hvað einkenni viðhorf til þess hvort kæra eigi fyrir slík atvik eða ekki.
Tildrögin eru ákæra fyrir manndráp af gáleysi á hendur hjúkrunar-
fræðingi í maí 2014 og áhrif þeirrar ákæru á heilbrigðisstarfsfólk.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
I þessari lýsandi samanburðarrannsókn var kannað hvort munur væri
á viðhorfum til ákæru vegna atvika í heilbrigðisþjónustu milli slembi-
úrtaks úr Þjóðskrá (Þjóðgátt) og allra félagsmanna í Félagi íslenskra
hjúkrunarfræðinga. Báðir hópar voru spurðir hvort ákæra ætti heil-
brigðisstarfsmann sem veldur alvarlegum skaða eða andláti vegna
mannlegra mistaka, slysni, vanrækslu eða af ásetningi. Svör voru gefin
á Likert- kvarða.
NIÐURSTÖÐUR
Marktækur munur reyndist á svörum hópanna um það hvort ákæra
ætti fyrir skaða eða andlát af völdum mannlegra mistaka eða slysni,
þar sem hjúkrunarfræðingar voru líklegri til að vera mjög eða frekar
ósammála ákæru en Þjóðgáttarhópurinn var líklegri til að vera mjög
eða frekar sammála. Munurinn milli hópanna minnkaði með hærra
menntunarstigi Þjóðgáttarhópsins. Þegar spurt var um hvort ákæra
ætti heilbrigðisstarfsmann fyrir skaða eða andlát vegna vanrækslu eða
ásetnings var munurinn ekki marktækur.
ÁLYKTANIR
Niðurstöður rannsóknarinnar benda til þess að viðhorf hjúkrunar-
fræðinga endurspegli ekki tilhneigingu til að víkjast undan ábyrgð á
óvæntum atvikum í heilbrigðisþjónustu, heldur mikilvægi þess að gera
greinarmun á eðli slíkra atvika. Þessar niðurstöður sýna að þörf er á
upplýstri opinni umræðu um óvænt atvik í heilbrigðisþjónustu og við-
eigandi ráðstafanir og viðbrögð sem best tryggja öryggi bæði sjúklinga
og starfsfólks.
Sigurbjörg Sigurgeirsdóttir1 stjórnsýslufræðingur
Elísabet Benedikz2 læknir
Anna María Þórðardóttir2 hjúkrunarfræðingur
1Stjórnmálafræðideild Háskóla Íslands, 2gæða- og sýkingarvarna-
deild Landspítala
Fyrirspurnum svarar Sigurbjörg Sigurgeirsdóttir, silla@hi.is
Inngangur
Þessi rannsókn fjallar um áhrif þess að beita refsingum þegar eitt-
hvað fer úrskeiðis í heilbrigðisþjónustu. Sjónum er beint að því
hvort almenn viðhorf til refsinga geti skipt máli í umræðunni um
öryggi sjúklinga og þá hvernig. Rannsóknin á sér aðdraganda í
atburði sem markaði tímamót í íslenska heilbrigðiskerfinu. Þess
vegna er mikilvægt að fá betri skilning á því hvernig sambandinu
milli almenns viðhorfs til refsinga og öryggis sjúklinga er háttað.
Í maí 2014 var birt ákæra á hendur hjúkrunarfræðingi vegna
atviks sem átti sér stað í október 2012. Hjúkrunarfræðingurinn
var sakaður um manndráp af gáleysi samkvæmt 215 gr. almennra
hegningarlaga, sem hljóðar svo: „Ef mannsbani hlýst af gáleysi
annars manns, þá varðar það sektum eða fangelsi allt að 6 árum“.
Í ákærunni var þess krafist að ákærða yrði dæmd til refsingar
og greiðslu alls sakarkostnaðar. Þetta var í fyrsta sinn á Íslandi
sem heilbrigðisstarfsmaður var ákærður samkvæmt almennum
hegningarlögum. Málinu lauk með sýknu í desember 2015.1 Þrátt
fyrir sýknu hafði ákæran mikil áhrif meðal hjúkrunarfræðinga og
annarra heilbrigðisstarfsmanna. Könnun frá 2019 sem náði til allra
starfandi hjúkrunarfræðinga á skrá hjá Félagi íslenskra hjúkrunar-
fræðinga á Íslandi í lok árs 2018 sýndi að um 88% töldu ákæruna
hafa haft mjög mikil eða frekar mikil áhrif á sig og enn hærra hlut-
fall, eða um 93%, taldi að ákæran hefði haft mjög mikil eða frekar
mikil áhrif á hjúkrunarfræðinga almennt í störfum þeirra.
Fram kom að hjúkrunarfræðingar fundu til meira óöryggis í