Morgunblaðið - 28.05.2020, Blaðsíða 33

33
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. MAÍ 2020
Sjósókn á Íslands-
miðum hefur sjaldnast
verið dans á rósum.
Lengi vel var viðvar-
andi tap á veiðum og
vinnslu og á tímabili
stefndi í algert hrun
þorskstofnsins, sem var
og er enn mikilvægasta
útflutningsafurðin. Það
var ekki fyrr en fisk-
veiðistjórnunarkerfi
var komið á að for-
sendur fyrir sjálfbærri atvinnu-
grein tóku að styrkjast. Upptaka
þess olli víða vandkvæðum, en það
var nauðsynlegt þjóðarhag að
koma böndum á sóknina og snúa
við óhagkvæmum rekstri. Það voru
einfaldlega of mörg skip að reyna
að veiða úr síminnkandi stofnum.
Afkoman var léleg og stofnarnir í
slæmu ástandi og þessu varð að
breyta. Þegar kvóta var upp-
haflega úthlutað var miðað við
veiðireynslu þeirra sem gert höfðu
út.
Fiskveiðistjórnunarkerfið var
sannarlega ekki fullskapað á fyrsta
degi. Það er langhlaup að byggja
upp sjálfbærni í auðlindanýtingu.
Þrátt fyrir gjöful fiskimið hefur
flestum þjóðum reynst hlaupið erf-
itt. Það er mikilvægt að gleyma
ekki langri vegferð okkar Íslend-
inga, hvar hún hófst og að hvaða
markmiðum var stefnt – sjálfbærni
og hagkvæmni.
Á meðfylgjandi mynd sést af-
koman í sjávarútvegi frá árinu
1980. Viðvarandi tap
var í greininni en
heldur fer að rofa til
þegar stjórnvöld, upp
úr 1980, feta sig inn
á slóð veiðitakmark-
ana með kvótakerfi.
Önnur tímamót verða
upp úr 1990 þegar
framsal á kvóta er
heimilað. Þá hefst
nauðsynleg hagræð-
ing og öflugri fyrir-
tæki stækkuðu.
Segja má að með
þessu móti hafi at-
vinnugreinin sjálf greitt fyrir hag-
ræðinguna. Fyrirtæki sem tóku við
keflinu lögðu til verulegt fjármagn
til áframhaldandi vegferðar.
Það var þó ekki fyrr en um alda-
mótin sem hilla fór undir betri af-
komu. Það var ekki tilviljun, heldur
afrakstur þess sem á undan var
gengið, innleiðing kvótakerfis og
framsals. Í þessu fólst meiri fyrir-
sjáanleiki, sem nauðsynlegur var
til þess að tryggja fjárfestingar í
atvinnugreininni til lengri fram-
tíðar. Eins og áður var vikið að var
hagræðingin ekki án sársauka, en
hún var nauðsynleg. Þrátt fyrir að
fyrirtækjum hafi fækkað byggðust
upp öflugri fyrirtæki sem hafa
skapað betur launuð og tryggari
störf um allt land og lagt verulegt
fjármagn til ríkissjóðs.
Það sem hins vegar tókst ekki
eins vel framan af var að endur-
reisa þorskstofninn. Þar hefur nú
orðið breyting á. Hún hófst árið
2007, þegar sett var ný aflaregla
sem tók gildi árið 2009. Með henni
var veiðihlutfall þorsks lækkað úr
25% í 20% af viðmiðunarstofni
fiska sem eru fjögurra ára og eldri.
Reglan miðaði að vernd og sjálf-
bærri nýtingu þorskstofnsins, þar
sem byggt væri á bestu fáanlegu
vísindaráðgjöf.
Það er gagnlegt að hafa þessa
mynd til hliðsjónar þegar sjávar-
útvegur er ræddur. Hún sýnir að
vegferðin hefur verið löng og það
er ekki langt síðan aðstæður voru
með allt öðrum og verri hætti.
Áhrif einstakra ákvarðana koma
jafnvel ekki fram fyrr en árum eða
áratugum síðar. Þær ákvarðanir
sem teknar eru í dag verða því að
vera vel ígrundaðar og markmið
þeirra skýr. Við erum komin í eft-
irsóknarverða stöðu og verkefnið
er að varðveita hana og treysta
enn frekar. Áskoranir í þeim efn-
um liggja ekki í því að breyta for-
tíð, heldur að byggja undir framtíð.
Eftir Heiðrúnu Lind
Marteinsdóttur » Þær ákvarðanir sem
teknar eru í dag
verða að vera vel
ígrundaðar og markmið
þeirra skýr. Við erum
komin í eftirsóknar-
verða stöðu og verk-
efnið er að varðveita
hana og treysta enn
frekar. Heiðrún Lind Marteinsdóttir
Langhlaup að sjálfbærum
sjávarútvegi
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi.
Afkoma í íslenskum sjávarútvegi og þorskafli 1980-2018
20%
15%
10%
5%
0%
-5%
-10%
450
400
350
300
250
200
150
100 Hagnaður m.v. árgreiðsluaðferð og 6% ávöxtun, hlutfall af tekjum Þorskafli, þús. tonn
Hagnaður (tap) Þorskafli, þús. tonn
'80 '81 '82 '83 '84 '85 '86 '87 '88 '89 '90 '91 '92 '93 '94 '95 '96 '97 '98 '99 '00 '01 '02 '03 '04 '05 '06 '07 '08 '09 '10 '11 '12 '13 '14 '15 '16 '17 '18
Aflamark tekið upp
í frumstæðri mynd
Framsal heimilað
Þegar meirihlutinn í
Reykjavík fer af stað
með ný verkefni þá
gera þau það með stolti.
Þau kynntu stolt nýja
menntastefnu, mennta-
stefnu sem ber yf-
irskriftina „Látum
draumana rætast“. Það
er þó fjarri lagi að
draumar allra reyk-
vískra barna séu að
rætast. Úthlutun fjár-
magns til sérkennslu og
stuðnings er ekki nægi-
leg og sama máli gegnir
um aðstoð við börn sem
eru af erlendu bergi
brotin. Þetta hefur
Innri endurskoðun
Reykjavíkurborgar
bent á. Það eru því
brostnir draumar víða í
Reykjavík.
Veik út af mygluðu
húsnæði
Í Fossvogsskóla eru börn veik,
börnin fá blóðnasir í tíma og ótíma,
sum kasta upp, sum fá mikla höfuð-
verki, mörgum líður illa. Þeim líður
illa í skólanum sínum. Foreldrar
hafa lengi óskað eftir upplýsingum
um þær viðgerðir sem voru gerðar á
skólanum. Þrátt fyrir að hafa ítrekað
haft samband við kjörna fulltrúa og
starfsfólk skóla- og frístundasviðs
fengu foreldrar ekki svör fyrr en
þeir fengu lögfræðing til þess að
senda inn erindi og óska eftir svör-
um. Það er orðið ansi hart þegar for-
eldrar grunnskólabarna í Reykjavík
þurfa að leita sér lögfræðiaðstoðar
til þess að reyna að fá upplýsingar
um hvort að það húsnæði sem þau
eru skyldug að senda börnin sín í sé
heilsuspillandi. Svar borgaryfirvalda
til foreldra og starfsmanna í Foss-
vogsskóla var að búið væri að laga
þá myglu sem fannst. Þetta er sett
fram án þess að farið hafi fram ná-
kvæmar mælingar eftir að húsnæðið
var lagfært. Það eina sem foreldrar
vilja er að sömu mælingar séu gerð-
ar í húsnæðinu og þegar myglan
fannst. Það verður ekki gert og þess
í stað er stuðst við aðrar mælingar
frá Heilbrigðiseftirliti Reykjavíkur.
Það var Heilbrigðiseftirlit Reykja-
víkur sem gerði mælingar í húsnæð-
inu sem komu ljómandi vel út nokkr-
um vikum áður en kom í ljós að
húsnæðið var það illa farið af myglu
að ekki var talið ráðlegt að nýta það
undir kennslu. Það er nefnilega ekki
sama hvernig mygla er mæld. Það er
óskiljanlegt að ekki
eigi að gera sams kon-
ar mælingar eftir við-
gerðirnar á skólanum
og gerðar voru áður.
Fulltrúar meirihlutans
í skóla- og frístunda-
ráði og borgarstjóri
ætluðu að funda um
málið og upplýsa síðan
foreldra strax um
næstu skref. Því miður
bíða foreldrar enn eftir
niðurstöðum þeirra
funda. Foreldrar,
börnin og starfsfólk
óskar þess eins að
skólastarf fari ekki
fram í húsnæði sem er
heilsuspillandi.
Einhverf og synjað
um skólavist
En það er víðar pott-
ur brotinn í skóla-
málum Reykjavíkur en
í Fossvogi. Nýlega var
einhverfu barni synjað
um það úrræði sem
foreldrar og sér-
fræðiteymi óskuðu eftir og telja að
henti barninu best. Þrátt fyrir þetta
felur borgin sig á bak við skriffinns-
kusvör og undanslátt. Reykvísk börn
mega ekki fara í Arnarskóla þrátt
fyrir að sérfræðiteymi telji það besta
úrræðið. Þó svo að fjögur reykvísk
börn stundi nú þegar nám við skól-
ann fá ekki fleiri að njóta góðs af
þessum frábæra skóla. Það er hlut-
verk borgarfulltrúa að bæta líf borg-
arbúa. Núverandi meirihluti lítur því
miður ekki á hlutverk sitt með þeim
hætti. Þau eru í varðstöðu fyrir kerf-
ið. Ef kerfið vill ekki fleiri börn í
Arnarskóla eru takmarkanirnar
réttlættar með þvældum orðheng-
ilshætti um úttektir, rýni og forms-
atriði. Í stað þess að láta börnin vera
í forgangi.
Hvar er meirihlutinn?
Þrátt fyrir loforð til foreldra í
Fossvogsskóla um það að borgar-
stjóri skyldi skoða málið hefur ekk-
ert heyrst, hvorki frá borgarstjóra
eða öðrum í meirihlutanum. Enginn
úr meirihlutanum hefur tjáð sig um
málefni þeirra barna sem er verið að
synja um skólavist í Arnarskóla, ekki
frekar en þau væru ekki til. Að nota
stór og mikil orð er auðvelt, en að
sýna í verki að staðið sé við þau er
það sem skiptir máli.
Eftir Valgerði
Sigurðardóttur
» Í Fossvogs-
skóla eru
börn veik, þau fá
blóðnasir í tíma
og ótíma, sum
kasta upp, sum
fá mikla höfuð-
verki, mörgum
líður illa.
Valgerður
Sigurðardóttir
Höfundur er borgarfulltrúi
Sjálfstæðis.flokksins.
valgerdur.sigurdardottir@reykja-
vik.is
Týndi meirihlutinn
Það má með sanni
segja að Ólafur Ragnar
Grímsson hafi breytt
embætti forsetans til
hins betra þegar hann
vakti 26. grein stjórn-
arskrárinnar til lífsins
eða málskotsréttinn svo-
kallaða. Þessi hugrakka
breyting gerði okkur Ís-
lendingum kleift að
kjósa m.a. um „Svav-
arssamninginn“ í Ice-
save-málinu sem sparaði þjóðinni
stórfé og sannaði þá gjá sem getur
myndast milli þings og þjóðar í um-
deildum málum.
Eftir því sem fram líða stundir hefur
mér fundist ríkisstjórnir landsins verða
ófyrirleitnari við að ganga fram gegn
vilja þjóðarinnar og svíkja kosningalof-
orð. Það er okkur flestum í fersku
minni þegar Vinstri-græn sviku sitt
stærsta kosningaloforð og hófu aðild-
arviðræður við Evrópusambandið þrátt
fyrir að vita að stór hluti kjósenda
þeirra kaus flokkinn eingöngu vegna
þess að þau lofuðu að gera það ekki.
Eins munum við vel eftir
því hvernig Sjálfstæðis-
flokkurinn ályktaði gegn
orkupakkanum á Lands-
fundi og hvernig hver
skoðanakönnunin á fætur
annarri sýndi að mikill
meirihluti þjóðarinnar var
jafnframt mótfallinn hon-
um en flokkurinn keyrði
orkupakkann samt í gegn-
um þingið samhliða þeim
lagafrumvörpum sem
honum fylgdu.
Þegar málum er háttað
á þennan veg er ekkert
mikilvægara en að hafa forseta sem þor-
ir að nota málskotsréttinn. Við getum
ekki treyst á að ríkisstjórnin vinni alltaf
í samræmi við það sem þjóðin vill og því
þarf forsetinn að vera tilbúinn til að
grípa inn í. Eins er lykilatriði að hann
geri það sem hann getur þegar ríkis-
stjórnin fer offari og ætlar sér t.d. að
innleiða óheppilegar Evrópureglugerðir
í gegnum þingsályktunartillögu. Í því
tilfelli finnst mér eðlilegt að forsetinn
boði ríkisstjórnina á sinn fund og þrýsti
á hana um að virða þjóðarviljann og
halda þjóðaratkvæðagreiðslu.
Áherslan á beint lýðræði hefur alls
ekki verið nógu mikil meðal ráða-
manna á Íslandi og þykir mér það af-
skaplega einkennilegt. Hvers vegna
ættu þeir sem veljast inn á Alþingi
ekki að vilja vita hvað fólkið í landinu
vill gera í umdeildum málum? Nú eru
haldnar formlegar kosningar næstum
á hverju ári og því ætti ekki að vera
neitt því til fyrirstöðu að nýta þær
kosningar til að spyrja þjóðina um þau
málefni sem líklegt er að hún vilji hafa
skoðun á. Er það ekki annars þess
vegna sem fólk fer í pólitík – til að
vinna fyrir fólkið í landinu? Það er í
það minnsta ástæðan fyrir því að ég
geri það.
Beint lýðræði
Eftir Guðmund
Franklín Jónsson
Guðmundur Franklín
Jónsson
»Eftir því sem fram
líða stundir hefur
mér fundist ríkisstjórnir
verða ófyrirleitnari við
að ganga fram gegn vilja
þjóðarinnar og svíkja
kosningaloforð.
Höfundur er viðskipta- og
hagfræðingur.
gundi.jonsson@gmail.com
Útivera Þótt úti sé veður blautt finna börnin upp á ýmsum leikjum
utandyra. Gaman getur til dæmis verið að láta flugvélar svífa í loftinu.
Kristinn Magnússon