Skessuhorn - 15.04.2020, Page 22

MIÐVIKUDAGUR 15. ApRÍL 202022
Sýning um sjókonur á Snæfellsnesi
og Breiðafjarðareyjum verður sett
upp á Snæfellsnesi sumarið 2020.
„Tíminn í samkomubanni verður
notaður til að safna viðbótarupplýs-
ingum um valdar konur og leita eft-
ir heimildum um konur sem rann-
sókn Margaret Willson og hennar
aðstoðarfólks náði ekki til,“ segir á
Facebook síðu sem sett hefur ver-
ið upp um væntanlega sýningu. Til
að undirbúa sýninguna hafa valist
í vinnuhóp fulltrúar sjávarbyggð-
anna á Snæfellsnesi; þær Hjördís
pálsdóttir safnstjóri í Norska hús-
inu í Stykkishólmi, Rebekka Unn-
arsdóttir verkefnastjóri Átthag-
astofu, Sunna Njálsdóttir forstöðu-
maður Bókasafns Grundarfjarð-
ar og Ragnhildur Sigurðardóttir,
framkvæmdastjóri Svæðisgarðsins.
Til stendur að setja upp sýningu
byggða á rannsókn mannfræðings-
ins Margaret Willson sem lesa má
um í bók hennar, Seawomen of Ice-
land: Survival on the Edge. „Það
var ekki síst á Snæfellsnesi sem við-
mælendur og heimildir greindu frá
ótrúlegum fjölda kvenna sem sóttu
sjóinn í Dritvík og á Breiðafirði. Nú
viljum við bæta við sögum, mynd-
um og hlutum sem tengjast sjókon-
um á Snæfellsnesi og á Breiðafirði,“
segir á síðunni Sjókonur á Snæfells-
nesi.
Þekkt fyrir jafnrétti
og útveg
Konur höfðu lengst af verið lítt
áberandi í skrifum um sögu sjó-
sóknar á Íslandi. Þetta breytt-
ist hins vegar þegar bókin Seawo-
men of Iceland: Survival on the
Edge eftir Margaret Willson kom
út. Í bókinni, sem hlaut nokkra at-
hygli, fjallaði Margaret á ítarlegan
og líflegan hátt um sjósókn kvenna
í sögu sjávarútvegs á Íslandi. Bókin
byggði á yfirgripsmiklu safni heim-
ilda sem Margaret og aðstoðar-
maður hennar söfnuðu saman víða
um land, m.a. á Snæfellsnesi og við
Breiðafjörð, þar sem sjávarútvegur
á sér sterka hefð. Sjálf segir hún að
einlæg forvitni hafi rekið sig af stað
til að rannsaka þetta viðfangsefni
því Íslandi væri þekkt fyrir jafnrétti
og sterka sjávarútvegshefð. Í Sjó-
mannablaði Skessuhorns árið 2017
ræddi Heiðar Lind Hansson sagn-
fræðingur og blaðamaður á Skessu-
horni við þessa bandarísku fræði-
konu sem sjálf sótti sjóinn á sín-
um yngri árum. Sökum þess að nú
er unnið að uppsetningu sýningar
sem byggir á fræðistarfi Margaret-
ar rifjum við hér upp brot úr viðtali
Heiðars við Margaret Willson.
Áhuginn kviknaði
á Stokkseyri
Í viðtalinu sagði Margaret að áhugi
sinn á sjókonum í sjávarútvegi á Ís-
landi hafi kviknaði í heimsókn sinni
hingað til lands árið 1999. Í ferð-
inni heimsótti hún Stokkseyri og
hafi vinkona hennar sem var með
í för sýnt henni minnismerki um
Þuríði Einarsdóttur skipstjóra eða
„Þuríði formann” eins og hún hef-
ur stundum verið kölluð. Þuríður
var uppi á árunum 1777 – 1863 og
var þekkt og virt aflakló á sinni tíð.
Þessi heimsókn varð alger vakning
fyrir Margareti og segir hún að sér
hafi fundist verulega athyglisvert að
sjá að konu væri minnst fyrir sjó-
mennsku frá þessum tíma.
Hún bætir því við að áhuginn
hafi ekki síst komið til vegna síns
eigin bakgrunns. Margaret hefur
sjálf unnið sem sjómaður en hún er
frá litlum sjávarútvegsbæ í Oregon
fylki í Bandaríkjunum. Hún kann-
ast því vel við lífið í kringum sjóinn.
Nítján ára gömul fór hún á flakk um
heiminn sem endaði á því að hún
réði sig sem háseta á hákarlaveiði-
skipi í Ástralíu. Þar fór hún einn-
ig á humarveiðar. Sjávarútvegur í
Ástralíu er alger karlastétt líkt og á
flestum stöðum í heiminum. Hún
kveðst hins vegar hafa verið vel tek-
ið um borð þegar eftir því var tekið
að hún kunni vel til verka. Eftir dá-
góðan tíma á sjónum lá leiðin í há-
skóla þar sem Margaret lagði stund
á mannfræði. Hún var fræðimaður
við Washington háskóla í Seattle í
Bandaríkjunum þegar viðtalið var
tekið fyrir fjórum árum.
Frásagnir af formæðrum
Margaret hóf rannsókn sína hér á
landi árið 2009 og varð vel ágengt í
söfnun heimilda. Hún segir að það
hafi verið merkilegt að sjá hversu
Íslendingar hafa varðveitt vel sögu
sína og hversu mikið var til af rit-
uðum heimildum í skjalasöfnum
landsins. Hún var svo lánsöm að fá
góða aðstoð við rannsóknina ekki
síst við heimildaleit og þýðingar. Þá
er hún búin að hitta á fjórða hundr-
að viðmælanda sem eru búsettir um
allt land. Flestir þeirra voru konur.
Munnlegu heimildirnar skiptu máli
og fengust frásagnir af formæðrum
sem fóru í róðra ásamt frásögnum
frá sjómannsferli margra kvenna
sem siglt hafa á miðin á síðustu ára-
tugum. Margaret segir viðtökurn-
ar hafa verið ómetanlegar, en hún
dvaldi nokkuð á Snæfellsnesi og við
Breiðafjörð í heimildaleit sinni.
Útræði ábatasamara en
landbúnaður
Rannsóknir hennar leiddu í ljós að
hundruð kvenna fóru í róðra á Ís-
landi á 18. og 19. öld og er líklega
um að ræða nokkuð hátt hlutfall af
sjómönnum þess tíma. Margaret
segir það hafa verið athyglisvert
að komast að því að slíkur fjöldi
kvenna sótti sjó, en vísbendingar
komu fram í skjölum og heimilda-
söfnum, m.a. heimildum um sjó-
slys. Hún segir að ástæðurnar fyrir
því að konur sóttu sjóinn hafi ver-
ið margþættar. Til dæmis hafi út-
ræði verið mun ábatasamari iðja en
landbúnaður og því eftirsóknarvert
fyrir bændur að gera út bát eða að
senda vinnufólk sitt á vertíð. Önn-
ur skýring gæti verið sú að fámenn-
ið á Íslandi hafi ýtt undir það að
konur sóttu sjóinn því landsmenn
voru um og yfir 50 þúsund á þess-
um tíma.
Hlutur kvenna og
karla jafn!
Eitt athyglisverðasta skjalið sem
Margaret fræddist um í rannsókn
sinni var tilskipun sem Danakon-
ungur setti árið 1720. Hún kvað á
um það að vinna kvenna við karla-
störf á borð við sjóróðra og slátt
ættu að meta jafnt til launa. Marg-
aret segir að þetta hafi komið nokk-
uð á óvart. Þetta þýddi að hlutur
kvenna og karla var jafn í róðrum
sem er merkilegt fyrir það jafnrétti
sem virðist hafa ríkt í sjávarútvegi á
þessum tíma. Hlutur hjúa rann þó
til húsbænda þeirra, svo ekki var þar
með sagt að konur sjálfar nytu góðs
af hlut sínum.
Var ólétt í róðri
í Dritvík
Það gat verið eftirsóknarvert fyrir
konur að komast á vertíð og nefnir
Margaret verstöðina Dritvík á Snæ-
fellsnesi sem dæmi í bók sinni. Þar
var ein fengsælasta verstöð Íslands
fyrr á öldum. Í Dritvík er náttúruleg
lending fyrir báta og gott skjól við
klettana. Frá Dritvík var því gott
útræði og skammt frá ströndu voru
fengsæl fiskimið. Margar heim-
ildir segja frá því að fólk hafi al-
mennt talið að vegna náttúrulegra
aðstæðna hafi Dritvík haft sitt eigið
loftslag sem var ögn hlýrra en ann-
ars staðar á Snæfellsnesi.
Í bókinni tekur Margaret dæmi
af Guðrúnu Einarsdóttur frá Svefn-
eyjum á Breiðafirði sem var nokkrar
vertíðir í Dritvík. Guðrún var fædd
1814 og varð 100 ára gömul. Hún
var vinnukona í Svefneyjum og fór
í sinn fyrsta róður 11 ára gömul.
Síðar komst hún til Dritvíkur og
var þar í sjö vertíðir ásamt mörgum
konum. Síðustu vertíðina var Guð-
rún ólétt og tveimur vikum eftir að
vertíðinni lauk kom barnið í heim-
inn. Þetta tók á og segir Margaret
þrautseigju Guðrúnar dæmi um
hversu eftirsóknarvert það gat þótt
að vera í verinu.
Vonast eftir
íslenskri þýðingu
Tæknibreytingar í sjávarútvegi um
aldamótin 1900 breytti miklu fyrir
konur, fyrst með þilskipaútgerð og
síðar með togaravæðingunni. Af-
leiðing af því var að árabátaútgerðin
lagðist af og sömuleiðis fornar ver-
stöðvar á borð við Dritvík. Margaret
segir að öll nývæðingin sem hlaust
af tæknibreytingunum um aldamót-
in 1900, þéttbýlismyndun og sjálf-
stæðisbarátta Íslands, hafi gert það
að verkum að hlutverk kvenna í
þjóðfélaginu breyttist. Meginhlut-
verk þeirra var að vera húsmóð-
ir og annast heimilið. Þessi viðhorf
tóku ekki að breytast fyrr en á síðari
hluta 20. aldar. mm/hlh
Undirbúa sýningu um sjókonur á Snæfellsnesi
Búð Þuríðar Einarsdóttir, Þuríðar formanns, á Stokkseyri. Híbýli eins og Þuríðar-
búð voru vistarverur vinnufólks í verstöðvum umhverfis landið.
Ljósm. Flosi Hrafn Sigurðsson.
Málverk Bjarna Jónssonar listmálara af Halldóru Ólafsdóttur formanni og áhöfn hennar á Breiðafirði. Halldóra var ein af
mörgum íslenskum konum sem fóru í róðra fyrr á öldum en hún stundaði veiðar á Breiðafirði um miðja 18. öld. Málverkið er
varðveitt í Þjóðminjasafni Íslands og birt með leyfi þess.
Dritvík á Snæfellsnesi var ein fengsælasta verstöð landsins fyrr á öldum. Margar
konur sóttust eftir því að komast þangað á vertíð. Ljósm. úr safni Skessuhorns.
Margaret Willson hér stödd á Íslandi. Hér á síðunni er rifjaður upp hluti af viðtali
við hana sem birtist í Skessuhorni 2017.